ตรงหน้านั้นคือหนังสือ ‘ลงเรือแป๊ะ’ ของ วิษณุ เครืองาม มันถูกคั่นไว้ที่ครึ่งเล่มเป็นสัญลักษณ์ว่าเจ้าของได้อ่านไว้ถึงหน้าไหน ซึ่งคนคนนั้นคือ พฤกษ์ เอมะรุจิ ผู้กำกับหนัง ‘ไบค์แมน’ ทั้งสองภาค 

‘ลงเรือแป๊ะ’ เป็นงานเขียนที่วิษณุบอกเล่าเรื่องราวอินไซด์การทำงานของ คสช. และ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี โดยพฤกษ์ให้เหตุผลของการหยิบเล่มนี้มาอ่านเพราะอยากทำความรู้จักกับผู้เขียนให้มากขึ้น เผื่อจะได้เห็นว่าจุดเปลี่ยนทางอุดมการณ์ของเขานั้นอยู่ตรงไหน และหากเป็นไปได้ ‘วิษณุ’ ก็คือคนที่พฤกษ์อยากจะสัมภาษณ์มากที่สุด 

ท่าทีและอุดมการณ์อันชัดเจนของพฤกษ์ ดูจะไปคนละทิศทางกับหนังของเขาที่ฉาบหน้าด้วยความตลกเถิดเทิง …‘ไบค์แมนศักรินตูดหมึก’ และ ‘ไบค์แมน 2’ ที่เมื่อรวมรายได้ของทั้งสองภาคแล้วมันได้มากกว่า 100 ล้านบาทเลยทีเดียว

นี่คือการพบหน้ากันครั้งแรกของเราทั้งคู่ ซึ่งเปิดประเด็นกันก่อนที่จะกดบันทึกเสียงด้วยหัวข้อการเคลื่อนไหวทางการเมืองของเยาวชนรุ่นนี้ 

หนังตลกและการเมืองสำหรับพฤกษ์คือเรื่องเดียวกัน และมันทำให้เราต้องกลับไปมอง ‘ไบค์แมน’ เสียใหม่ 

“ผมว่าถึงเวลาที่ต้องไม่ประนีประนอมกันอีกต่อไป” เขากล่าว 

คิดว่าหนังตลกถูกประเมินคุณค่าต่ำเกินไปหรือไม่? 

เราว่าเป็นกันทั้งโลก พอมันเป็นหนังตลก คุณค่าของมันจะถูกทำให้อยู่ในระดับที่ต่ำมากเมื่อเทียบกับหนังแบบอื่นๆ หนังที่ดูเพื่อความบันเทิง มักอยู่ในขั้นต่ำสุดของความเป็นศิลปะอยู่แล้ว นานๆ ทีจะมีหนังอย่าง Life is Beautiful ที่สามารถไปถึงจุดที่คนให้การยอมรับในแง่รางวี่รางวัล แต่ถ้าปกติทั่วไปคนก็จะมองว่าเป็นแค่สื่อบันเทิง ดูจบแล้วมีความสุข แต่ว่าไอ้ความสุขก็ถือเป็นคุณค่าแบบหนึ่ง แต่ไม่ใช่คุณค่าที่คนจะมาตั้งข้อสังเกตว่าสามารถทำให้สังคมมันขับเคลื่อนได้รึเปล่า ทำให้คน call out อะไรออกมาได้รึเปล่า แต่มันไม่ใช่ความรู้สึกน้อยเนื้อต่ำใจ เอาง่ายๆ อย่างเชคสเปียร์ ไอ้งานที่ได้รับการกล่าวถึงก็เป็นงาน tragedy คนเราสั่งสมประสบการณ์ทางวัฒนธรรมมาว่าเรื่อง tragedy เป็นเรื่องที่มีคุณค่ามากกว่า สังเกตสิงานเชคสเปียร์ที่ตลกๆ มันอยู่รั้งท้าย ขณะที่เรื่อง tragedy หรือเรื่องที่อุดมการณ์ชัดเจนมันอยู่ด้านบนอยู่แล้ว 

หรือแม้แต่ Life is Beautiful สุดท้ายมันก็ tragedy 

ใช่ มันก็มาสู่จุดนั้น แต่ถ้าเฉพาะเมืองไทย หนังตลกมันก็เหมือนสิ่งต่างๆ ในบ้านเมืองเราที่ต้องอาศัยความตลกเข้าช่วย เรามาพักนึงแล้วรู้สึกว่า คนไทยเป็นประเภทที่ไม่กล้ายอมรับความจริง บ้านเรามันเป็นเมืองที่ถนัดในการหลอกตัวเองอยู่แล้ว ไม่ว่าจะผ่านไปกี่ยุค เราจะชอบพูดว่า “พูดตรงๆ กันเถอะ” “มีอะไรก็พูดตรงๆ กันได้” แต่คนไทยยังไปไม่ถึงจุดนั้นจริงๆ พอเราพูดตรงๆ ต่อกัน มันจะเริ่มมีอคติ มีการเอาไปพูดลับหลัง มันไม่จบตรงนี้ 

อย่างการเมืองใน ‘ไบค์แมน’ สำหรับคุณคืออะไร?

ตอนเราตั้งต้นกับการทำเรื่องนี้จริงๆ มันไม่ได้มีเรื่องสังคมกับการเมืองหรอก คุยกับพี่ยอร์ช (ฤกษ์ชัย พวงเพ็ชร์ – โปรดิวเซอร์) เราก็ต้องการให้มันเป็นหนังตลก ดูออกมาแล้วมีความบันเทิง แต่ตอนที่เราลงรายละเอียดตอนเขียนบท เราก็อดไม่ได้ที่จะพูดถึงอะไรบางอย่าง เรื่องของทัศนคติต่ออาชีพที่มั่นคง แต่โลกมันเปลี่ยนไปแล้ว ขณะที่เรายังอยู่กับทัศนคติเดิมๆ หรือเรื่องโกหกก็เช่นกัน เหมือนการที่บอกว่าบ้านเราเป็นเมืองพุทธนะ และเราก็มีบ่อน มีซ่อง มีอาบอบนวด งงมาก อย่างเมื่อวานเราไปสอนเด็ก ก็แอบคุยถามเขาว่าแฮชแท็กอันดับหนึ่งวันนี้คืออะไร ซึ่งเด็กทุกคนก็จะรู้เรื่อง ในแววตาของเขามันเต็มไปด้วยเครื่องหมายคำถามกับสิ่งที่เกิดขึ้นในประเทศเรานะ มันคืออะไรล่ะ โรลโมเดลที่ผู้ใหญ่ทำให้เราดู เด็กทำตามได้ใช่หรือไม่? เราจะเอาอะไรเป็นมาตรวัดศีลธรรมได้อีก เราจะเอาโมเดลไหนมาบอกเด็กว่าอะไรคือสิ่งที่ดี จริงๆ เราไม่ต้องตีค่าก็ได้ว่าอะไรดีหรือไม่ดี แต่ในเมื่อผู้ใหญ่ทำให้ดูแถมยังมีผู้ใหญ่อีกหลายคนบอกด้วยว่าไม่เป็นไร แล้วถ้าเด็กบอกงั้นขอทำมั่ง เราก็เชื่อว่าไอ้ผู้ใหญ่ที่บอกว่าไม่เป็นไรจะหันมาด่าเด็ก ซึ่งเราอยู่กันอย่างนี้มานานแล้ว สำหรับเราอายุก็สี่สิบกว่าแล้ว เรารู้สึกว่ายังพอโอเค เพราะเราอยู่รุ่นใกล้พ่อแม่เรา เบบี้บูมเมอร์อะไรก็ว่าไป มันเป็นยุคที่เหมือนว่าเรารับได้และโอเค แต่พอรุ่นนี้มันเปลี่ยนไปเยอะแล้ว เราไม่รู้หรอกว่าเขาโอเคหรือไม่โอเค แต่สายตาที่เรามองเขามันเหมือนว่าไม่โอเค ที่นี้ก็ไม่รู้ว่าจะทำยังไงนะ ตัวเขาเองต้องเป็นคนตอบเอง อย่างเราก็ช่วยได้ประมาณนึงเท่านั้น

เราว่าคนไทยคุ้นชินกับความตลก ด้วยความที่เราพูดบางสิ่งบางอย่างไม่ได้ มีมการเมืองก็จะออกไปทางตลก เพราะเรารู้สึกว่าความตลกมันปลอดภัย

ย้อนไปตอน ‘ไบค์แมน’ คุณน่าจะมีการตั้งคำถามกับสังคมมากมายตั้งแต่ต้น 

เราว่าคนไทยคุ้นชินกับความตลก ด้วยความที่เราพูดบางสิ่งบางอย่างไม่ได้ มีมการเมืองก็จะออกไปทางตลก เพราะเรารู้สึกว่าความตลกมันปลอดภัย หนึ่ง มันกลายเป็นเรื่องตลกแล้วจะตรวจจับเรดาร์ไม่เจอ สองคือมันกลายเป็นเรื่องที่ผ่อนคลายไปโดยอัตโนมัติ สมมติถ้าพระอยู่ในหนังตลกก็ทำอะไรก็ได้ วิ่งหนี ด่าทอชาวบ้าน ทำได้หมด แต่ถ้าพระอยู่ในหนังพี่เจ้ย (อภิชาติพงศ์ วีระเศรษฐกุล) เล่นกีต้าร์ไม่ได้ สังคมไทยมันแบ่งโดยอัตโนมัติว่าถ้าเมื่อไหร่เป็นเรื่องตลก ก็สามารถยอมรับกันได้ เพราะอย่างที่บอกว่ามันได้รับคุณค่าที่ต่ำ ข้อเสียคือพอคุณค่าต่ำคนก็มองมันเป็นแค่สิ่งบันเทิง แต่ขณะเดียวกันมันทำให้เราสามารถพูดบางเรื่องได้โดยที่คนไม่ทันได้คิด คนที่อนุรักษ์นิยมหน่อยเขาก็ไม่สนใจอยู่แล้ว เขาก็จะปล่อยผ่านไป แต่บางครั้งสิ่งที่เราทำมันก็พุ่งเข้าไปหาคนที่เราอยากคุยด้วยได้อยู่

อย่างตอน ‘ไบค์แมน’ ที่เราคิดเรื่องการโกหก ซึ่งเป็นเรื่องปกติโดยเฉพาะในมนุษย์เราหรือบ้านเรา แล้วเราก็ขยี้เรื่องความคิดของคนรุ่นแม่กับคนรุ่นลูกที่มันต่างกันไปหมดแล้ว แต่จะให้ทำไงล่ะ ไบค์แมนมันเป็นเรื่องของการประนีประนอมระหว่างคนสองรุ่นมากกว่า คือ ศักดิ์ (พชร จิราธิวัฒน์) มันไม่ใช่คนแบบ ‘เฮ้ย! ไม่เอาหรอกแม่ งานแบงค์’ คือมันไม่รู้ด้วยซ้ำว่างานแบงค์เป็นยังไง แต่ความฝันของแม่เป็นแบบนี้ใช่มั้ย งั้นเราโกหกแม่เพื่อให้แม่อยู่ได้ในโลกของแม่ ในขณะที่มันก็อยู่ในโลกของมัน เวิร์คหรือไม่เวิร์คไม่รู้นะ ผมว่าศักดิ์มันเป็นตัวแทนของคนจำนวนมากในบ้านเรา ก็ไม่ได้ฉลาดหรือมีแรงพอที่จะไปทำอะไรให้เปลี่ยนแปลงได้ เอาแค่เรื่องในบ้านให้รอดก็ยากแล้ว

เป็นไปได้มั้ยว่า เพราะตอนที่หนังทำ สภาพสังคมเรายังไม่เห็นความขบถของวัยรุ่นเช่นตอนนี้ มันก็เลยออกมาในรูปของการประนีประนอม 

เป็นไปได้ สมมติ ‘ไบค์แมน’ ออกฉายปีหน้าหรือสองปีข้างหน้า คนดูอาจจะไม่เก็ตก็ได้นะ คนดูอาจจะมองว่ามันเป็นสเตอริโอไทป์ที่ไม่จริงไปเลยก็ได้ 

ถ้ามาทำตอนนี้จะเปลี่ยนไปมั้ย?

เราไม่แน่ใจ มันอาจจะเปลี่ยนหรือไม่เปลี่ยนก็ได้ เพราะว่าลึกๆ เราก็เป็นคนประนีประนอมอยู่แล้ว เราไม่ชอบบางสิ่งบางอย่างในสังคม แต่เราก็ไม่ใช่คนที่ออกมาตะโกนด่าตรงๆ เราเป็นคนหนึ่งที่มองมันตลกมากกว่า มันอาจจะเป็นจริต ถ้าได้ทำ ‘ไบค์แมน’ ในช่วงนี้ มันอาจจะเปลี่ยนไป แต่เราไม่แน่ใจว่าไอ้ศักดิ์ของเราจะกระด้างกระเดื่องได้ขนาดไหน 

ความสำเร็จของหนังมันพอจะชี้วัดอะไรได้มั้ย? 

เวลาทำหนังเรื่องนึงมันมีเลเยอร์ของความสำเร็จเยอะมาก โอเคได้เงินก็ประสบความสำเร็จประมาณนึง มันทำให้นายทุนไว้ใจให้เราทำหนังเรื่องอื่นได้มากขึ้น แต่มันก็จะมีเลเยอร์ที่ว่าคนดูชอบงานเราในขั้นไหนบ้าง ซึ่งเราก็โอเคกับแต่ละขั้นที่คนชอบนะ เช่น คนบอกว่าน้าค่อมตลกดีว่ะ (หัวเราะ) ซึ่งเราก็โอเค เพราะการรับสารของแต่ละคนมันไม่เท่ากันอยู่แล้ว ซึ่งอันนี้มันจะเห็นผลเลยเมื่อคนเอามาเทียบกับหนังภาคสอง เช่น ภาคสองไม่เห็นตลกเลย ภาคแรกตลกกว่า แปลว่าคนนี้เขาให้ค่าความสำเร็จที่ความตลก ก็โอเค เราไม่ติด บางคนก็ให้ค่ากับหนังที่เรื่องระหว่างแม่กับลูก เรื่องของคนสองรุ่นที่มันแตกต่างกันแล้วสุดท้ายได้หันหน้าเข้าหากัน อันนี้มันมาถึงจุดที่เราต้องการให้มันเป็น หนังมันมีเปลือกของความตลกอยู่ ถ้าคนมองมาถึงตรงนี้ได้ อย่างน้อยสิ่งที่เราทำมันก็ประสบความสำเร็จ แต่ว่ามันจะไปถึงขั้นคนมองในแง่ในเรื่องสังคมและการเมืองลึกๆ เลยรึเปล่า ถ้าคนมองไปถึงเราก็โอเค แต่เราไม่ได้คาดหวังเท่าไหร่ บางทีเราแอบซ่อนไว้ไม่มีใครรู้หรอก แต่เราจะเสียใจมากกว่าถ้าแค่ให้ตลกก็ทำไม่ได้ ส่วนที่เหลือมันจะไม่ทำงานทันที 

ทำไมคนไทยชอบหนังตลก? 

มันก็เป็นเรื่องที่เราพูดกันมานานแล้วนะ หนังไทยทำไมมันไม่มีแบบอื่นมั่งวะ พอไปถามนายทุนก็จะบอกว่าก็มันทำเงินแค่นี้นี่หว่า หรืออย่างล่าสุด ‘คืนยุติ-ธรรม’ นั่นก็ไม่ตลกนะ เราไม่พูดถึงว่าเป็นหนังดีหรือไม่ดี แต่มันเป็นหนังประเภทอื่นที่หลายคนกำลังถามหา ซึ่งถ้าคนที่บ่นว่าทำไมไม่มีหนังแบบอื่นออกมามั่ง แปลว่าคุณก็ควรจะไปเสพเรื่องนี้ ชอบไม่ชอบก็อีกเรื่องนึง แต่จุดเริ่มต้นคือคุณไม่คิดที่จะดูมันด้วยซ้ำ เราไม่รู้ว่าเป็นความเฟลของคนดูหรือคนทำ เราทำหนังที่มันไม่ดึงดูดเพียงพอรึเปล่า ดาราไม่เด่นพอเหรอ? พลอตยังไม่ดีพอเหรอ? หน้าหนังยังไม่ดีพอเหรอ? ขณะที่เราก็ไม่รู้ว่า เมื่อไหร่ล่ะที่พอเราทำหนังแบบอื่นออกมาแล้วคนจะดู มันเป็นปัญหาเหมือนไก่กับไข่มากเลย 

มันก็ต้องย้อนกลับมาว่าถ้าวงการหนังมันมั่นคงก็คงเกิดขึ้นได้อยู่แล้ว 

เอางี้ดีกว่า พวกเรากันเองก็จะมองในแง่ของคนทำ เฮ้ย เราแม่งไม่ใช่พวกเดียวกัน เราไม่เกาะกลุ่มกันเท่าไหร่ ต่างคนต่างอาตัวรอด แต่ว่าผมมองมันเป็นเรื่องการศึกษาเลย พูดตรงๆ คือคนประเทศเรายังไม่พัฒนาไปถึงจุดที่ทำให้คนอยากดูหนังประเภทอื่นๆ เหมือนวงการละครโทรทัศน์ เวลาผมไปคุยกับเจ้าของค่ายละคร ถามว่าเขาอยากทำละครแนวอื่นมั้ย? เขาอยากทำนะ ทุกคนอยากทำหมดเลย แล้วทุกคนก็ได้รับบาดแผลเพราะว่าต่างเคยได้ลองแล้ว ทำดีหรือไม่ดีเป็นอีกเรื่องนะ แต่ทุกคนต่างเคยได้ลองแล้ว และทุกคนก็หน้าหงายกลับมาตลอด เพราะคนไม่ดู แล้วจะให้เขาทำยังไงในเมื่อเขายังต้องการเรตติ้ง เพื่อมาทำมาร์เก็ตติ้ง เขาก็ต้องกลับไปทำแบบเดิม เราเลยคิดว่านอกจากคนทำแล้ว มันก็ต้องอยู่ที่คนดูด้วย ทีนี้ผมเลยคิดว่าทำไมคนดูถึงไม่อยากดูล่ะ 

ซึ่งถ้าย้อนไปถึงการศึกษา ก็เท่ากับว่าทั้งคนทำและคนดูต่างมาจากเบ้าหลอมเดียวกัน 

ถูกต้อง แต่ละคนมาจากต้นตอเดียวกัน ผมว่ามันต้องไปสังคายนาตั้งแต่ตรงนั้น รอให้มันไปพร้อมกัน ซึ่งไม่รู้ว่านานแค่ไหน ผมไม่แน่ใจ เราอาจจะเห็นเด็กที่โตมากับการศึกษาอีกแบบนึง ที่มันโอเคกับการดูหนังแบบอื่นได้ ซึ่งทุกวันนี้ก็มี เพียงแต่จำนวนอาจจะยังไม่มากพอที่จะบอกทุกคนได้ว่า ฉันอยากดูและจะออกไปดูนะ 

เอาจริงไม่ว่าจะหยิบยกปัญหาอะไรในสังคมไทยก็ตาม สุดท้ายมันจะมีต้นตอมาจากการศึกษาทั้งหมด 

ใช่ แล้วมันไม่ใช่เรื่องบทเรียนด้วยนะ มันเป็นการศึกษาแท้ๆ ทำยังไงให้เด็กรักการอ่านหนังสือ ทำยังไงให้ล้มค่านิยมว่าเด็กฉลาดต้องไปเรียนสายวิทย์ เด็กโง่ไปเรียนสายศิลป์ ผมเคยคิดอย่างร้ายๆ ว่าคงต้องรอให้คนรุ่นพ่อรุ่นแม่เราตายก่อน ไม่รู้ทำไง เราไม่ได้เกลียดพ่อแม่เรา เราเข้าใจเขา แต่ว่าเขามาด้วยชุดความคิดบางอย่าง มีอำนาจในการบริหารอะไรหลายอย่าง ซึ่งเขาก็ต้องทำในสิ่งที่เขาคิดว่ามันถูก แต่สำหรับเรามันอาจจะเริ่มไม่ใช่รึเปล่า อาจจะไม่ใช่สำหรับเด็กรุ่นนี้อีกต่อไป แล้วทำไงล่ะในเมื่อเขายังอยู่ ก็ต้องรอให้เขาเปลี่ยนผ่านไปก่อน คือมันอาจจะมีรุ่นพ่อรุ่นแม่เราเก็ตหรือเข้าใจแต่ก็ยังมีอีกหลายคนที่เขาไม่เก็ตและไม่เข้าใจ ซึ่งมันไม่ใช่ความผิดเขาไง ก็ต้องรอ

ทุกวันนี้ผมเดินออกไปตามท้องถนน ฉิบหายแล้วเรายังแก้ปัญหาอะไรไม่ได้สักอย่างเลย แล้วคนรุ่นเราอาศัยความทนและความตลกไปวันๆ อยู่กับมัน

สังเกตมั้ยว่าทุกอย่างมันเปลี่ยนช้าๆ แต่ว่าทุกวันนี้โลกมันหมุนไปเร็วมาก ทุกวันนี้ผมเดินออกไปตามท้องถนน ฉิบหายแล้วเรายังแก้ปัญหาอะไรไม่ได้สักอย่างเลย แล้วคนรุ่นเราอาศัยความทนและความตลกไปวันๆ อยู่กับมัน น้ำท่วมมันก็ยังท่วมอยู่อย่างนั้น แต่เด็กเขาเกิดมาในยุคที่ทุกอย่างเปลี่ยนเร็วมาก แล้วเขาเห็นอะไรที่ไกลกว่าเรา แล้วเขาก็เกิดคำถามว่าอะไรที่มันต้องแก้ทำไมมันแก้ไม่ได้ล่ะ เป็นสิ่งที่เขาพูดถูกนะว่าคนรุ่นเรามันห่วยรึเปล่าวะ? เราทั้งแก้ไม่ได้และทนอยู่กับมัน มองไปเถอะทุกเรื่องของประเทศนี้มันมีความอิหลักอิเหลื่อแปลกๆ เอ๊ะ ทำไมเราไม่แก้วะ แก้ดิ แก้ได้นี่ ผมว่าอันนี้มันเป็นปัญหาหมักหมมมาทุกวงการ จนถึงวงการหนังเรา 

การขับเคลื่อนของเด็กเกิดขึ้นเร็วมาก และเราก็รู้มาว่าคนเหล่านี้คือกลุ่มคนดูหนังหลัก แต่วันนี้เราเห็นแล้วว่าวัยรุ่นไปไกลขนาดไหนแล้ว คิดว่ามันจะมีกับหนังหลังจากนี้แค่ไหน? 

อันนี้เราไม่รู้เลย พราะว่ากระบวนการที่เกิดขึ้นกับเด็กมันเร็วจนแม้แต่พวกเราก็ยังงงว่าทำไมมันเร็วขนาดนี้ ซึ่งมันไม่ผิดหรอกเพราะมันต้องเร็วแบบนี้แหละ เพียงแต่เราตั้งตัวไม่ทัน ทีนี้ถ้าคิดว่ากลุ่มเด็กคือกลุ่มคนดูหนัง ถ้าเขาเปลี่ยน วงการหนังไทยก็น่าจะเปลี่ยนได้เหมือนกันใช่หรือไม่? แต่คำถามต่อมาคือคนออกทุนยังเป็นคนรุ่นไหนอยู่ แล้วผมไม่แน่ใจว่าการเปลี่ยนของเด็กที่เร็ว คนที่ออกทุน หรือคนที่ทำงานอยู่ตอนนี้ ตั้งรับทันหรือยัง รู้หรือยัง ง่ายๆ ทุกวันนี้วงการทีวีบ้านเราเขายังใช้ระบบเรตติ้งอยู่เลย ซึ่งมันก็เกิดคำถามมาตลอดว่าผลที่ได้มันไม่ใช่รึเปล่า แต่ก็ยังไม่เปลี่ยนซะที แปลว่า หรือมันก็อาจจะต้องใช้เวลานานอยู่เหมือนกัน กว่าที่คนรุ่นเราที่เป็นนายทุน หรือรุ่นที่ทำหนังอยู่นี้รับรู้ว่าเด็กเขาเปลี่ยนไปแล้วนะ เพราะมันยังอยู่ในชุดความคิดเดิมๆ อยู่ แล้วมันยังไม่มีใครไปสะกิดบอกเขาเสียทีว่า เฮ้ย เปลี่ยนแล้ว 

เชื่อว่าบางคนก็ยังคงมองว่าการที่เด็กเขาไปประท้วง มันเป็นแค่เรื่องการเมือง เขาไม่ได้มองว่ามันเป็นเรื่องของมิติทางสังคมด้วย มันเป็นเรื่องการใช้ชีวิตด้วย มันเป็นเรื่องของการดูหนังด้วยนะ เขาไม่มองหรอก บางคนเขาก็มองแค่ว่าไม่ชอบรัฐบาลนี้ เขาอยู่ในชุดความคิดเก่าๆ แล้วคนทำหนังไทย ผู้อำนวยการสร้างไทย ยังอยู่ในชุดความคิดเดิมด้วยรึเปล่า ซึ่งถ้าพูดกันตรงๆ ณ เวลานี้ ก็เชื่อว่าเขายังคงอยู่ในความคิดเดิมนั่นแหละ จนกว่ามันจะเกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ขึ้นมาอีกครั้งหนึ่ง 

เมื่อวันที่ 18 ส.ค. ก่อนการฉายหนัง “พันธุ์หมาบ้า” รอบพิเศษ ได้มีการเสวนาถึงอิทธิพลของวรรณกรรมต่อจิตวิญญาณของหนุ่มสาว Gen X ช่วงปลายยุค 80 ซึ่งด้วยความนิยมที่นิยาย “พันธุ์หมาบ้า” ของ ชาติ กอบจิตติ ได้รับ จึงน่าจะสะท้อนบรรยากาศในตอนนั้นได้ดี 

ผู้เสวนาคือ โตมร ศุขปรีชา บรรณาธิการบริหาร a day BULLETIN และในฐานะผู้ที่เติบโตมาร่วมยุคกับ “พันธุ์หมาบ้า” ดำเนินการเสวนาโดย นคร โพธิ์ไพโรจน์ 

การที่ “พันธุ์หมาบ้า” ได้รับความนิยมในกลุ่มหนุ่มสาวในช่วงหนึ่งมันสะท้อนอะไรบ้าง? 

เป็นการเปลี่ยนรุ่น เปลี่ยนสังคม เหมือนสังคมยุคนั้นกำลังเปลี่ยนจากเบบี้บูมเมอร์ มาสู่ Generation X คือคนรุ่นเอ็กซ์อย่างผมก็เริ่มโตขึ้นมา เรียนมหาวิทยาลัย หรือเอ็กซ์ยุคต้นๆ ที่ก่อนหน้าผมก็เริ่มทำงานแล้ว เพราะงั้นสังคมมันเลยมีการเริ่มเปลี่ยนแปลงหลายๆ อย่าง หลายมิติมาก คือโลกที่อยู่กับพลเอกเปรม (ติณสูลานนท์) กับโลกที่อยู่กับพลเอกชาติชาย (ชุณหะวัณ) ต่างกันมาก 

ถ้า “พันธุ์หมาบ้า” ประสบความสำเร็จในแวดวงวรรณกรรม ในวงการหนังไทยตอนนั้นก็จะมี “ซึมน้อยหน่อยกะล่อนมากหน่อย”, “ปลื้ม”, “ฉลุย” จริงๆ บรรยากาศของหนังมันจะใกล้เคียงกับ “พันธุ์หมาบ้า” คือผู้ชายที่ออกมาใช้ชีวิตด้วยกัน 

จริงๆ ไม่เคยคิดมาก่อน จนกระทั่งถามนี่แหละ เราเลยกลับไปคิดว่า อย่าง “พันธุ์หมาบ้า” อย่าง “ฉลุย” อย่าง “ซึมฯ” มันมีลักษณะร่วมกันอย่างหนึ่ง ก็คือมันเหมือนกับการเดินออกไปจากโครงสร้างสังคมแบบหนึ่ง แล้วเลือกที่จะไปใช้ชีวิตของตัวเอง มันน่าจะเป็นยุคแรกๆ ที่มันเกิดความคิดอยากใช้ชีวิตของตัวเอง อยากเป็นปัจเจก แต่ว่าอย่างใน “พันธุ์หมาบ้า” มันมีหลายปัจจัย ไม่ว่าจะเป็นการหนีจากกรุงเทพฯ ไปอยู่ภูเก็ต อยู่ริมทะเล แต่ในขณะเดียวกันมันก็ยังไม่ถึงขั้นไปอยู่คนเดียว หรือว่าออกจากสังคมไปเลย อย่างแรกมันมีลักษณะของการหนีออกจากสังคม อย่างที่สองมันมีลักษณะของการไปสร้างยูโทเปียเล็กๆ ของตัวเองด้วย ผมคิดว่าในยุคที่มันเกิดเจนเอ็กซ์ขึ้นมาเนี่ย ไม่ได้อยู่ๆ มันก็เปลี่ยนรุ่นไปเลย แต่ว่าเอ็กซ์ยุคแรกๆ ก็ยังมีความคล้ายบูมเมอร์อยู่ รู้สึกว่าการทำงานเป็นเรื่องสำคัญ เลยกลายเป็นที่มาของคำว่า “ยัปปี้” แต่อย่าง “พันธุ์หมาบ้า” หรือว่าเอ็กซ์รุ่นหลังๆ มา ไม่ค่อยอยากจะเป็นอย่างยัปปี้ มันสืบทอดมาจากรุ่นพ่อแม่ที่ปลูกฝังว่าต้องมีความมั่นคง แต่ว่าพันธุ์หมาบ้า คือการบอกว่าไม่เอาแล้ว ไม่เป็นแบบนั้นแล้ว หรือ “ฉลุย” ก็มีลักษณะของการที่อยากเป็นตัวของตัวเองมากขึ้น และอยากออกไปสร้างโลกที่เป็นตัวเองมากขึ้น ผมว่ามันเป็นช่วงที่น่าสนใจ เพราะเป็นช่วงเปลี่ยนผ่าน “พันธุ์หมาบ้า” ออกมาเมื่อปี 2531 หรือ 1988 ซึ่งก็คือปลายยุค 80 มันเป็นเหมือนการเตรียมพร้อม มันเป็นเหมือนการเชื่อมอดีตอะไรบางอย่าง คุณชาติ กอบจิตติ ก็ทำงานอยู่กับ คุณสุวรรณี สุคนธา เพราะว่า “พันธุ์หมาบ้า” พิมพ์เป็นตอนๆ อยู่ใน “ลลนา” และผมเคยจำได้ว่า -อันนี้ผิดพลาดรึเปล่าไม่แน่ใจ- ยุคแรกๆ เนี่ย พี่ชาติเคยส่งงานไปให้คุณสุวรรณี คุณสุวรรณีก็ไม่ได้แก้ แต่ให้ไปแก้แบบนั้นแบบนี้ แล้วคุณชาติถามคุณสุวรรณีว่าทำไมไม่แก้มาให้เลย ในฐานะ บก. คุณสุวรรณีก็บอกว่าถ้าแก้มันก็จะเป็นงานของฉัน ประมาณนี้ ผมก็เลยคิดว่ามันคือการทำงานร่วมกันของศิลปิน เพราะถ้าคุณสุวรรณีแก้ให้เลย สำนวนก็จะไม่เป็นอย่างคุณชาติ แต่มันเห็นความสืบเนื่องกัน จริงๆ ผมนึกถึงหลายๆ คนด้วย ถ้าเป็นยุคก่อนๆ ของลลนา อย่างเช่นในยุคของ อ.จักรพันธุ์ โปษยกฤต (นามปากกา “ศศิวิมล”)  ในยุคที่ไปเที่ยวเกาะเสม็ดตั้งแต่ยังไม่มีใครไป ตกปลาโน่นนั่นนี่มากินอะไรอย่างนี้ จนกระทั่งขยับมารุ่นพี่ชาติ หรือว่า อิ๋ง หลานเสรีไทย ที่เขียน “ข้างหลังโปสการ์ด” ผมเข้าใจว่าอยู่ในช่วงใกล้ๆ กัน พวกนี้เป็นเหมือนการเตรียมรุ่นผมเหมือนกันนะ เตรียมความคิดในประเด็นสิ่งแวดล้อม ในแง่การลุกขึ้นมาเถียงกับระบบก่อนหน้านั้น อย่าง “ข้างหลังโปสการ์ด” ก็ชัดว่ามีการเถียงกับระบบก่อนหน้านั้นในหลายเรื่อง มันคือการเตรียมพร้อมของยุค 80 เพื่อให้คนได้ก้าวเข้าสู่ยุค 90 ซึ่ง 90 ผมคิดว่ามันเป็นยุคที่น่าสนใจมากในชั่วชีวิตของผมที่ผ่านมา เพราะว่ามันเป็นยุคที่ความคิดมันไปไกลมากเลย ไปถึง Post Modernism, Post Structuralism อะไรต่างๆ นานา ที่มันซับซ้อนขึ้นไปอีก พอเข้าสู่ 2000 เจอ 9/11 เข้าไป มันเลยเหมือนโลกมันหมุนกลับ ซึ่งผมคิดว่า”พันธุ์หมาบ้า” ก็จะมีคุณูปการในแง่นี้ เป็นกลุ่มวรรณกรรมที่เตรียมมนุษย์เพื่อเข้าสู่ยุค 90 เตรียมความเป็นปัจเจกให้เรา กำแพงเบอร์ลินก็พังในช่วงต้นๆ ยุค 90 ช่วงนั้นมันเป็นช่วงที่น่าตื่นเต้นสำหรับผม ที่รัสเซียสงครามเย็นก็จบลง แตกกระจายเป็นประเทศเล็กๆ 

เราจะสามารถพูดได้มั้ยว่า หนุ่มสาวในพันธุ์หมาบ้า มันจะเป็นภาพแทนคนในช่วงนั้น หรือบรรยากาศในช่วงนั้นได้

ผมว่าได้ส่วนหนึ่ง ข้อสังเกตหนึ่งก็คือคนยุคนั้นซึ่งรวมถึงผมด้วย เราจะไม่ค่อยนึกถึงเรื่องปัญหาเชิงโครงสร้างเหมือนที่คนยุคนี้เขาคิดกัน แต่ว่าตอนนั้นปัจเจกมันคือการแสวงหา ตัวตน ชีวิต ความสุข ความหมาย ความจริง ความงาม ทั้งหลายในชีวิต ในแบบปัจเจก ในแบบตัวเองคนเดียว ซึ่ง “พันธุ์หมาบ้า” มันก็จะเป็นลักษณะแบบนั้น แต่ไปกับกลุ่มเพื่อนด้วย และคนมักจะพูดถึง “พันธุ์หมาบ้า” ในแง่ของมิตรภาพ ความสัมพันธ์ของเพื่อน 

ข้อสังเกตหนึ่งก็คือคนยุคนั้นซึ่งรวมถึงผมด้วย เราจะไม่ค่อยนึกถึงเรื่องปัญหาเชิงโครงสร้างเหมือนที่คนยุคนี้เขาคิดกัน แต่ว่าตอนนั้นปัจเจกมันคือการแสวงหา ตัวตน ชีวิต ความสุข ความหมาย ความจริง ความงาม ทั้งหลายในชีวิต ในแบบปัจเจก ในแบบตัวเองคนเดียว

การที่วรรณกรรมมันสามารถคุยกับหนุ่มสาวยุคหนึ่งได้ คิดว่ามันจะสื่อสารกับหนุ่มสาวในยุคนี้ได้มั้ย โดยเฉพาะในตอนนี้ยิ่งชัดว่าเด็กๆ ไม่เหมือนเดิมอีกแล้ว

อันนี้ไม่ค่อยแน่ใจ อันที่หนึ่งเลยคือปัญหา 700 หน้า ซึ่งไม่แน่ใจว่าคนสมัยนี้ ซึ่งไม่ใช่แค่เด็กๆ รวมถึงผมเองจะอ่านอะไรยาวๆ ไม่ได้เหมือนเดิม อีกอันอย่างที่เพิ่งพูดไปเมื่อสักครู่คือน้องๆ สมัยนี้ก็จะสนใจเรื่องการเปลี่ยนแปลงในเชิงโครงสร้างค่อนข้างมาก ขณะที่หนังสือในยุคนั้นจะมีความเป็นปัจเจกค่อนข้างสูง ก็เลยไม่ค่อยมั่นใจเท่าไหร่ว่ามันจะต่อติดกันได้แค่ไหน แต่ว่าในแง่ความรื่นรมย์ ความสนุกสนาน การได้เห็นชีวิต ก็คงเป็นเรื่องหนึ่งที่ควรจะอ่านมันสักครั้ง มันมีงานวิจัยที่บอกว่าคนที่อ่านงานฟิกชั่น ถ้าไม่อ่านในช่วงวัยรุ่น พอโตขึ้น empathy มันจะน้อย ความเห็นอกเห็นใจคนอื่นมันจะน้อย เพราะการได้อ่านนิยายในช่วงวัยรุ่นมันทำให้เราได้เหมือนสวมบทบาทเป็นคนอื่นในหนังสือ แล้วมันแมทช์กับช่วงเวลาที่สมองมันพัฒนาอะไรก็ไม่รู้แหละ เรื่องของ cognition เรื่องของภาวะรู้คิดในตัว มันจะพอดีกับในช่วงเวลานั้น ซึ่งถ้าหากว่าได้อ่านเรื่องนี้ในช่วงเวลานี้ ก็อาจจะทำให้ได้เข้าใจคนรุ่นเอ็กซ์ได้มากขึ้น 

ซึ่งเอาจริงๆ วัยรุ่นที่โตมากับพันธุ์หมาบ้า ก็น่าจะเป็นรุ่นพ่อแม่ของเด็กในตอนนี้ 

พูดไปแล้วก็สะท้อนใจ ถ้าเราได้อ่านในช่วงอายุประมาณนี้ ก็อาจทำให้ได้เข้าใจคนที่แก่กว่าเราสักสองรุ่นได้ ผมรู้สึกว่างานอย่าง “พันธุ์หมาบ้า” หรือก็แอบคิดไปถึงงานของคุณสุวรรณีอย่าง “พระจันทร์สีน้ำเงิน” หรือ “วันวาน” มันเป็นงานที่เวลาเปิดขึ้นมาแล้วอ่านจบไปแล้วรอบนึง มันเหมือนเป็นเพื่อนของเรา ซึ่งจะเป็นเพื่อนของเราไปชั่วชีวิต แล้ววันไหนเรารู้สึกอยากกลับไปหาวันเวลาเหล่านั้นอีก เราเปิดมันกลับมา เราก็รู้เรื่องหมดแล้ว แต่เราแค่อยากกลับไปทบทวนว่าคนนั้นพูดอย่างนี้ คนนี้พูดอย่างนั้น เหมือนพอเรากลับไปอ่านมันอีกครั้งหรือครั้งแล้วครั้งเล่า ก็เป็นการดึงเรากลับไปในอดีตอีกครั้ง 

พ.ศ. 2540 หนัง ‘2499 อันธพาลครองเมือง’ ทำรายได้ไปราว 50 ล้านบาท พร้อมกอบกู้วิกฤตศรัทธาหนังไทยจากคนดูได้สำเร็จ เกิดการเปลี่ยนแปลงมุมมองการผลิตหนังไทยนับจากนั้นให้ใส่ใจและพิถีพิถันกับงานสร้างมากขึ้น 

พ.ศ. 2563 หนัง ‘คืนยุติ-ธรรม’ ซึ่งนนทรีย์เป็นโปรดิวเซอร์ได้เข้าฉาย เป็นเวลา 20 ปีแล้วที่เขาอยู่ในวงการหนังไทยทั้งในฐานะผู้กำกับและโปรดิวเซอร์ และตลอดระยะเวลานั้นเขาก็ร่วมเป็นสักขีพยานกับสายธารความนิยมหนังไทยอันผันผวนเรื่อยมา 

เราคุยกันว่าหนังไทยนั้นมีวัฏจักรของมัน เมื่อถึงวันที่มันได้รับความนิยมมากเข้า จะเกิดวิกฤตศรัทธาในหมู่ผู้ชมจนตกต่ำ ก่อนที่มันจะกลับมาผงาดได้อีกครั้ง 

ต่างกันที่จุดตกต่ำของหนังไทยครั้งนี้…ยังมองไม่เห็นว่าจะสามารถกลับมาอีกครั้งได้เมื่อไหร่? 

ผมว่าตอนนี้ถึงเวลาที่คนทำหนังไทยต้องกลับมาทบทวนการทำงานของตนเองกันแล้ว ว่าจะไปในทางไหนต่อ

เราเชื่อเสมอเวลาจะทำหนังสักเรื่อง ว่าความแตกต่าง ความใหม่ ความแปลก มันจะทำงาน ถ้าลองย้อนไปดูในระยะ 20 ปีที่ผ่านมา หนังส่วนใหญ่ที่มันแปลกตา คนดูก็จะรู้สึกว่าเขาจะได้เห็นอะไรใหม่ๆ ถ้าเราดูจากสถิติการสร้างหนัง ส่วนใหญ่เราก็จะใช้วิธีว่า เมื่อเรื่องไหน แนวไหน ที่มันประสบความสำเร็จ คนก็จะทำแบบนี้ เป็นแบบนี้มาตลอด วันหนึ่งพอมันมีอะไรเป็นปรากฏการณ์ คนก็จะทำตาม เหมือนตอนก่อนเราทำ 2499 จำได้ว่ายุคนั้นมันก็จะคล้ายยุคนี้ คนอาจจะมองว่าคนดูหนังไทยคือวัยรุ่น ทุกเรื่องที่ทำออกมาก็จะเพื่อคนดูกลุ่มนี้ มันเหมือนทุกวันนี้เป๊ะเลย เหมือนวงจรมันกลับมายังไงไม่รู้ ทุกคนก็จะทำหนังเพื่อป้อนคนกลุ่มนี้ เพราะคิดว่าคนกลุ่มนี้เป็นกำลังใหญ่ของหนังไทย ก็เลยทำให้คนกลุ่มอื่นๆ อายุ 25-30 ขึ้นไป ไม่มีหนังดูแล้ว เพราะเขาคิดว่ามันไม่ใช่หนังเขา ไม่ได้รู้สึกว่าเป็นสิ่งที่สัมผัสได้ หรือพอมีหนังพูดอีสานมา ก็มีหนังพูดอีสานเต็มไปหมดเลย เพราะมันทำงาน มันก็เลยทำให้ความหลากหลายมันไม่เกิด ซึ่งในความเป็นจริง ในตัวตนของมัน ควรจะเป็นอย่างนั้น แอ็กชั่นก็ควรจะมี หนังผี หนังอีโรติก หนังดราม่า หนังกุ๊กกิ๊ก วัยรุ่น คือมันควรจะมีครบน่ะ ทุกคนก็จะแบ่งเซ็กเมนต์ว่าคนดูหนังควรเป็นกลุ่มนี้ จนทำให้กลุ่มอื่นเขาไม่มีหนังดู แล้วพอเขาไม่ได้ดูหนังเขาก็จะเริ่มรู้สึกว่ามันไม่จำเป็นกับเขาแล้ว ไปหาดูอย่างอื่นดีกว่า ยิ่งยุคนี้สตรีมมิ่งมันมีเต็มไปหมดเลย โอเคคุณไม่ได้ทำหนังเพื่อเขา ก็ไปหาทางเลือกจากทางอื่น เรายังเชื่อในประเภทของภาพยนตร์ อย่างที่ทุกคนพูดถึงเกาหลี หนังจีน หนังญี่ปุ่น เราจะเห็นเลยว่าเขายังคงความหลากหลายไว้ 

วัฏจักรของหนังไทยมันมีเป็นประจำ จนสถานการณ์ล่าสุดผมนึกไม่ออกเลยว่าจะกลับมาเมื่อไหร่ ทุนสร้างต่ำลง รายได้บ็อกซ์ออฟฟิศก็คาดหวังไม่ได้ 

ทุนสร้างต่ำลงมันมีเหตุผลของมัน หลักๆ เลยคือการล่มสลายของตลาดดีวีดี อันนั้นชัดเจนมาก งบประมาณราว 10 ล้านบาทก็หายไปเลย เมื่อก่อนงบประมาณโดยเฉลี่ยอยู่ที่ 25 ล้านบาท นี่คือหนังทุนสร้างขนาดกลาง เดี๋ยวนี้มันอยู่ที่ 10 ล้านบาท แน่นอนคุณภาพมันต้องดรอปลงชัดเจน แน่นอนคุณจะทำหนังมาตรฐานเท่าเดิมด้วยทุนสร้างที่มันหายไปครึ่งนึงมันไม่ได้อยู่แล้ว นอกจากว่าเราฉลาดและเก่งในการใช้เงินอันนั้นก็จะเป็นอีกเรื่องนึง ไม่ใช่บอกว่าทำไม่ได้มันก็มีคนทำได้อยู่ เพียงแต่ว่าไอ้การทำได้นั้นมันก็จะได้ระดับนึง คุณลงทุนเท่านี้ก็จะได้รับความสนใจอยู่ที่ประมาณนี้ มันก็สมเหตุสมผลของมัน ถ้าคุณลงทุนเยอะแล้วคนดูเขารู้สึกคุ้มค่าได้เท่ากับหนังต่างประเทศที่เข้ามาฉายในบ้านเรา แต่ถ้าเขาจ่ายเงินเท่ากันโดยที่มาตรฐานงานสร้างไม่เท่ากัน เขาก็จะรู้สึกไม่คุ้มค่า ผมเชื่อว่าคนดูเขามีความคาดหวังก่อนจะมาดูหนังสักเรื่อง คาดหวังจะมาร้องไห้ คาดหวังจะมาหัวเราะ คาดหวังจะมาสนุกกับมัน ถ้ามันไม่ตอบโจทย์ก็จบ เขาไม่รู้สึกว่าจะคุ้มค่ากับการมาดู มันไม่ใช่แค่เงินนะ เวลา ค่ารถ ค่ากิน ปัจจัยหลายอย่างที่จะทำให้การตัดสินใจมันยากขึ้น เหมือนกับเมื่อก่อนที่เราบอกว่าไม่ไปดูโรงหรอกเรื่องนี้เดี๋ยวค่อยดูดีวีดีเอาก็ได้ จากเมื่อก่อนเว้นระยะ 6 เดือนถึงจะออกแผ่น ลดเหลือ 3 เดือน จนเหลือเดือนเดียว เดี๋ยวนี้ก็เหมือนกัน เดี๋ยวค่อยรอดูสตรีมมิ่ง มันก็เลยเป็นเหมือนวัฏจักรเดียวกัน 

กลไกในธุรกิจภาพยนตร์มันไม่เอื้อให้เกิดการลงทุนอีกต่อไปแล้วหรือเปล่า

มียุคนึงในยุคของเรานี่แหละ เขาจะบอกว่าเป็นยุคนายทุนเสียศูนย์คือกำหนดอะไรไม่ได้เลย ผกก.จะทำเรื่องนี้ จะทำอย่างนี้ จะเอาดาราคนนี้ มันก็เวิร์คไงในยุคนั้น เพราะนายทุนไม่ได้ตัดสินใจแค่ยื่นเงินให้ไปทำแล้วทำเงินกลับมาให้ได้ มันเหมือนคุณค่าทางศิลปะภาพยนตร์มันสูงมากหนังมันก็ได้ไปต่างประเทศ ได้รับการตอบรับในต่างประเทศสูง ทุกเรื่องต้องโกยเงินกลับเข้ามา บางเรื่องโกยเงินกลับมาได้มากกว่าในประเทศเสียอีก เมื่อคุณค่าทางภาพยนตร์มันสูงแล้ว มันก็จะได้โอกาสนอกประเทศด้วย แต่เดี๋ยวนี้เมื่อคุณภาพมันไม่ได้ หรือต่ำกว่ามาตรฐาน หรือเสมอมาตรฐานเป๊ะๆ ไม่มีอะไรแปลกใหม่ เพราะมันเล่นอะไรไม่ได้ มันมีเงินอยู่เท่านี้ ไม่สามารถสร้างปรากฏการณ์ใหม่ๆ ได้ มันก็เลยยากที่จะได้ไปข้างนอก หรือไปในราคาพาร์มากๆ ไปเป็นเข่ง มันก็เลยไม่ได้เม็ดเงินที่เราเคยมี เมื่อก่อนเราอาจจะบอกว่าเรามีตลาดในประเทศ ขายสาย ดีวีดี ฟรีทีวี เคเบิ้ลทีวี และต่างประเทศ คำนวนดูแล้วมันก็มีเงินกลับมาที่น่าลงทุน เดี๋ยวนี้มันหายไปหมดเลย ยิ่งพอช่วงโควิดหนังไทยฉายได้เรื่องละ 6 ล้านบ้าง 2 ล้านบ้าง ผมว่ามันก็เลยจะยิ่งยากไปอีกระดับหนึ่ง 

เหมือนคนทำหนังต้องคิดเยอะขึ้น ทำงานหนักขึ้น แล้วคุณมองเห็นอะไรใน ‘คืนยุติ-ธรรม’ ในช่วงที่การผลิตหนังแต่ละเรื่องต้องคิดหน้าคิดหลังเยอะๆ 

อันแรกเลย พอเราอ่านบทแล้วรู้สึกว่ามันแตกต่างจากที่มันมีอยู่ในปัจจุบัน อ่านแล้วอยากดู มันเป็นกลิ่นใหม่ที่ไม่เหมือนกลิ่นเดิมๆ ที่มีอยู่ เราก็ต้องมานั่งคิดกันว่าเราจะทำความแตกต่างนี้ให้มันดีที่สุดเท่าที่งบประมาณที่มันมีได้ยังไง อันนี้แหละที่สำคัญ เรื่องนี้เราทำงานกันขนาดว่าต้องใส่เบอร์แต่ละฉากนะเพื่อให้รู้ว่าแต่ละฉากมันมีระดับความสำคัญแค่ไหน สมมติมันมี 50 ฉาก เราอาจจะต้องมีฉากระดับเบอร์สิบได้แค่ 2 ฉากเท่านั้น ฉากนี้ธรรมดาอย่าไปใช้เงินกับมันมาก เวลา เงิน มันขึ้นอยู่กับความสำคัญแบบนี้เลย ข้อกำหนดทำให้งานโปรดิวเซอร์มันหนักขึ้นอย่างรุนแรงเลย มีกระทั่งว่าบางฉากความสำคัญของมันคือเบอร์ห้าเลย แต่เราขอลดทอนมันลงหน่อยได้มั้ย หรือบางอันเราต้องขอยกออกไปเลยเถอะ เพราะถ้าเราไม่มีอันนี้อาจจะมีเงินไปเพิ่มให้ฉากที่สำคัญเบอร์สิบได้อีกสักหน่อยนึง เพื่อให้เบอร์สิบมันสิบจริงๆ มันเป็นงานคำนวนหมดเลยนะ อย่างเมื่อก่อนตอนเราทำให้เป็นเอก (รัตนเรือง) เราก็มีหน้าที่รวบรวมมนุษย์มาให้เป็นเอก เจรจา ต่อรองราคาโน่นนี่ เพื่อให้คุณได้คนทำงานที่ดีที่สุดมาอยู่กับคุณ เพื่อให้ผู้กำกับเขามีครีเอทีฟได้เต็มที่โดยไม่ต้องมายุ่งกับเรื่องพวกนี้เลย คุณมีข้าวกินแน่นอน คุณมีกองถ่ายออกแน่นอน สบายๆ ถึงเวลานอนก็นอน ถึงเวลากินก็กิน แต่เดี๋ยวนี้กลายเป็นว่าเราต้องลงไปทำงานที่มันมากกว่านั้น ถึงขั้นว่าเราต้องลงไปดูทุกฉากว่ามันใส่เบอร์อะไรไว้ แล้วก็พล็อตกราฟกันไปเลยว่าความตื่นเต้นควรจะไปอยู่ที่ตรงไหน อันนี้เส้นกราฟนิ่งว่ะ เอาออกไปมั้ย มันต้องคำนวนกันแบบนั้นเพื่อให้เม็ดเงินมันคัฟเวอร์โดยที่ยังคงความสนุกเอาไว้ 

แล้วอย่างนี้ความเย้ายวนในการทำหนังอยู่ที่อะไร เพราะมันเหนื่อยกว่าเดิมเยอะ

(หัวเราะ) มันแทบไม่ใช่งานครีเอทีฟแล้วไง ตอนถ่าย ‘เดอะเล็ตเตอร์ จดหมายรัก’ มันจะมีฉากท่ารถที่นางเอกขึ้นรถลงรถแล้วพระเอกไปรับบ่อยๆ เราก็ไม่เจอที่สวยเลย โปรดักชั่นดีไซน์ อยากให้ข้างหลังมันเป็นหุบเขา อยากให้มันสร้างบรรยากาศ เราสร้างใหม่เลยนะ หมดเป็นล้านเพื่อสร้างตลาดนั้นทั้งตลาด เพราะมันตอบโจทย์ มันสร้างบรรยากาศ เมื่อก่อนเราทำงานกันแบบนี้ เราเป็นโปรดิวเซอร์ เห้ย เอาเลย เราแค่ไปดูว่าจะเอาเม็ดเงินจากตรงไหนมาดี เดี๋ยวนี้มันไม่ใช่ มันคืองานที่ทำให้สมบูรณ์ด้วยการคำนวณนาที มันไม่เหมือนงานศิลปะเท่าไหร่ ทั้งนี้ทั้งนั้นเรายังเชื่อในประสบการณ์เรา 

ผมยังเชื่อว่าคนดูต้องการความแปลกใหม่ แต่ก็ไม่ใช่ความแปลกจนตามไม่ทัน ซึ่งผมว่า ‘คืนยุติ-ธรรม’ มันยังเป็นแบบนั้นอยู่ 

ความฉลาดของผู้กำกับ (กัณฑ์ปวิตร ภูวดลวิศิษฏ์) ซึ่งเขาเขียนบทด้วย เขาสามารถเอาสิ่งที่อยู่ใกล้ตัว และจับต้องได้ไม่ยาก เอามาไว้ในหนังเพื่อแทนค่าให้คนเข้าใจได้ พอเป็นรถหรูชนมอเตอร์ไซค์คนเก็ตทันที โดยไม่ต้องปูว่าเขาเป็นใคร มาจากไหน เราไม่ต้องเล่าเยอะ อย่างที่บอกว่าเราต้องคำนวน เพราะคนมีความรับรู้ในเรื่องแบบนี้อยู่แล้ว มันทำให้การเล่าเรื่องมันง่ายขึ้น และใกล้คนมากขึ้น และเราพยายามทำให้ตัวละครหลักของเรื่องเป็นคนธรรมดาที่สุด ความเป็นคนธรรมดามันก็จะใกล้กับคนทั่วไปได้ง่าย ซึ่งคนส่วนใหญ่ก็จะเคยเผชิญกับปัญหาแบบในหนัง เราก็เลือกเรื่องมาเล่าในสิ่งที่คนรับรู้ได้ง่ายเข้ามา ทำให้คน “อ๋อ” ไปได้เรื่อยๆ ระหว่างดู อีกอย่างนะ ในแง่จิตวิทยา สมมติว่ามีหนังแบบนี้แล้วบอกว่าตัวละครได้แก้ไขปัญหาให้ไปแล้ว บางทีมันจะเป็นการทำให้คนที่ไม่ได้รับความยุติธรรมอยู่อาจจะรู้สึกว่ามันถูกจัดการไปแล้ว 

วิธีคิดนี้น่าสนใจ คือแทนที่จะทำหนังให้เป็นแนวที่คนอยากดู แต่เลือกจะเล่าประเด็นที่คนอยากรู้แทน

ว่ากันว่า เมื่อเราไม่มีตังค์ ก็ต้องทำการบ้านเยอะ (หัวเราะ) คือคิดลงไปให้ครบถ้วนกระบวนความค่อยออกมาจัดการกับมัน จะเล่าหนังยังไงให้คนติดตามไปได้ตลอด เพราะจริงๆ ‘คืนยุติ-ธรรม’ มันเกิดขึ้นภายในหนึ่งคืนเท่านั้น ผมว่าตรงนี้มันเป็นพอยต์ที่ดีที่ว่าเราจะจัดการกับมันยังไง ระหว่างทางเราค่อยเล่าว่ามันเกิดอะไรขึ้นก่อนหน้านั้น เพราะงั้นเราเลยรู้สึกว่าถ้าเราเล่าในหนึ่งคืนสลับกับเรื่องที่เกิดขึ้นก่อนหน้า แล้วเราหยิบเอาคดีจริงมาใช้ก็ทำให้คนดูรับรู้ไปพร้อมกับเรา ไอ้บริบทของความยุติธรรมมันมีอะไรบ้าง แล้วจะจัดการกับมันอย่างไร 

ทำหนังเหนื่อยขึ้น แต่เงินน้อยลง บางทีเราอาจต้องการแค่ความอุ่นใจในอาชีพเท่านั้นเอง 

ใช่ จริงๆ แล้ว คำว่าอุ่นใจคืออะไร? คือในปีหนึ่งเรามีเงินทำหนังซึ่งอาจจะไม่ได้เยอะหรอก แต่เราก็รู้ว่าเราจะมีเงินทำหนังต่อแน่ๆ เพราะเวลาเราคุยก็คุย 3-4 โปรเจกต์นี่แหละ ถ้าเราเสร็จจากหนังเรานี้เราก็เอาเงินจากหนังเรื่องที่แล้วมาใช้ เดี๋ยวเราก็มีก้อนใหม่เข้ามา เราจะมีความอุ่นใจแบบนั้น แต่พูดตรงๆ ตอนนี้ถ้าตลาดเราไม่มีสตรีมมิ่งอีกก็หายไปหมดเลยนะ ไม่รู้จะทำอะไร ยิ่งผกก.ใหม่ๆ ที่ไม่ได้มีคอนเน็กชั่นอาจจะไปทำซีรีส์ได้ ขณะที่ซีรีส์เองก็งบจำกัดเหมือนกัน ฉะนั้นความอุ่นใจมันหายไป แต่ตอนนี้มันมีตลาดสตรีมมิ่งเข้ามา ถ้ามันแข็งแรงขึ้นและมีเม็ดเงินมากพอที่จะชดเชยรายได้ที่หายไป ความอุ่นใจก็อาจจะกลับมา

นับตั้งแต่ถูกรวมเป็นเล่มครั้งแรกเมื่อ มกราคม 2531 หลังตีพิมพ์ในนิตยสาร ลลนา รายปักษ์มายาวนานร่วม 2 ปี หนึ่งในผลงานที่โด่งดังที่สุดของนักเขียน 2 รางวัลซีไรต์ ชาติ กอบจิตติ อย่าง ‘พันธุ์หมาบ้า’ ก็ยังได้รับการพูดถึงจากรุ่นสู่รุ่น 

‘พันธุ์หมาบ้า’ ว่าด้วยเรื่องราวของ อ็อตโต้ ทัย และผองเพื่อน ที่แม้จะมาจากคนละพื้นเพ แต่ก็ใช้ชีวิตร่วมทุกข์ร่วมสุขสารพันอารมณ์ โดยที่ขาดไม่ได้ คือ สุราและกัญชา ของสองสิ่งที่เขาหลอมรวมมิตรภาพของพวกเขาเข้าไว้ด้วยกัน

…เช่นเดียวกับ สหรัฐ วิไลเนตร ก็เป็นอีกคนหนึ่งที่ติดตามและหลงรักในเรื่องราวของเพื่อนกลุ่มนี้ แต่เขาไม่ได้หยุดความคลั่งไคล้ไว้ที่การอ่านมันเท่านั้น เขาตัดสินใจดัดแปลงมันเป็นหนังออกฉายใน พ.ศ. 2533 (1990) ซึ่งเป็นผลงานกำกับครั้งแรก และครั้งเดียวของสหรัฐอีกด้วย

ต่อไปนี้คือตำนานความบ้า เมื่อ 30 ปีที่แล้วของเขา

ลูกบ้าของคนทำหนังโนเนม

ในช่วงเวลานั้น สหรัฐทำงานในตำแหน่งผู้ช่วยผู้กำกับ ซึ่งก็เป็นคนเบื้องหลังที่ไม่ได้มีชื่อเสียงจนเป็นที่รู้จักในวงการ การที่เขาเดินไปขอซื้อลิขสิทธิ์หนังสือจากนักเขียนซึ่งตอนนั้นมีชื่อเสียงในระดับหนึ่งแล้ว จึงเป็นเรื่องที่แทบจะเป็นไปไม่ได้ที่จะสำเร็จ แต่สหรัฐก็ทำมันไปด้วยความเชื่อและซื่อสัตย์กับตัวเอง

“จริงๆ ผม กับ พี่ชาติ กอบจิตติ ก็ไม่ได้รู้จักกันเป็นการส่วนตัว ในตอนนั้นเราเป็นแค่เด็กคนหนึ่งที่ชื่นชอบและติดตาม ‘พันธุ์หมาบ้า’ เท่านั้น จนวันหนึ่งที่เราไปดูหนังที่ ‘สกาลา’ ดูจบก็ไปร้านหนังสือที่อยู่ข้างๆ คือชีวิตปกติผมเวลาไปสยามก็มีแค่นี้แหละ ดูหนังจบก็หาหนังสืออ่าน ก็ไปเห็นว่ามันรวมเล่มแล้วเว้ยจึงซื้อเลย แล้วก็อ่านจบภายในคืนเดียว หลังจากนั้นก็อ่านมันซ้ำอีกน่าจะเป็นร้อยรอบ ไม่รู้เปรียบเทียบเว่อร์เกินไปหรือเปล่า แต่คืออ่านจนเราเห็นเป็นภาพจินตนาการในหัวได้ ก็คิดไปว่ามันน่าจะทำเป็นหนังนะ ก็เริ่มเขียนบทเองเลยโดยไม่ปรึกษาใคร ใช้ประสบการณ์จากที่ไปช่วยงานคนอื่นๆ มานั่นแหละ”

สหรัฐใช้เวลา 7 เดือนในการทำพรีโปรดักชั่นหนัง ‘พันธุ์หมาบ้า’ ด้วยตัวคนเดียวจนเสร็จ จึงหอบหิ้วมันไปเสนอ ชาติ กอบจิตติ เพื่อขอซื้อลิขสิทธิ์มาทำเป็นหนัง

“ตอนนั้นผมคิดแบบถ้าได้ก็ได้ ถ้าไม่ได้ก็ไม่เป็นไร เพียงแต่เราต้องทำให้เต็มที่ก่อน ต้องพร้อมไปหาแกก่อน ไม่ใช่ว่าอยู่ดีๆ ก็เดินเข้าไป -พี่ครับผมขอซื้อลิขสิทธิ์ครับ- เป็นใครเขาก็คงไม่ให้ เหมือนเราไม่มีความตั้งใจจริง เราต้องมีทรีตเม็นต์ มีบท มีเรื่องย่อ มีภาพ มีสตอรี่บอร์ด มีนักแสดง หิ้วแฟ้มพะรุงพะรังไปหาพี่ชาติ เหมือนเอางานไปส่งอาจารย์เลย ก็ให้พี่ชาติดู นี่บทนะครับ นี่สตอรี่บอร์ด นี่นักแสดง แล้วพี่ก็ตัดสินใจเลย พี่ชาติแกก็พูดมาคำนึงว่า -เออ จริงใจดีเว้ย-

“แต่พี่ชาติก็ไม่ได้ให้เลยนะ คือขอเวลาตัดสินใจก่อน วันนั้นเราก็นั่งรถเมล์กลับบ้าน แล้วก็รอคำตอบอยู่หลายวัน 2 วันก็แล้ว อาทิตย์นึงก็แล้ว จนผ่านไป 3 สัปดาห์ ก็มีเสียงโทรศัพท์ดังขึ้นมา พี่ชาติก็พูดสั้นๆ ว่า -มาคุยกันหน่อย- พอไปคุยพี่ชาติก็อธิบายว่ามันยากนะ เรื่องมันยาวนะ เข้าใจว่าหนังมันก็มีเวลาจำกัด พยายามทำให้ดีที่สุดก็แล้วกัน คือพี่ชาติไม่ได้แก้ไขบทเลย พี่ชาติก็ให้เกียรติเรา แต่ก็เป็นอารมณ์เป็นห่วงมากกว่าว่าเราจะทำได้ไหม ทุนพอไหมมากกว่า ก็ได้เซ็นสัญญาซื้อขายลิขสิทธิ์กัน ซึ่งเรามีเวลา 3 ปี ที่จะทำก่อนที่ลิขสิทธิ์ที่ซื้อมาจะหลุดไป”

เมื่อเราถามว่าทำไมถึงตัดสินใจและเริ่มต้นมันอย่างรวดเร็วที่จะทำ ‘พันธ์ุหมาบ้า’ เป็นหนังยาวเรื่องแรกในชีวิต สหรัฐก็ตอบมาอย่างเรียบง่ายว่า “เราคิดว่าถ้าจะกำกับหนังเรื่องแรกในชีวิต หลังจากที่คลุกคลีในวงการหนังมาสักพัก เราก็อยากทำเรื่องที่มันใกล้ตัวเรา ที่มันเป็นเรา และที่สำคัญเราชอบมันด้วย”

“หนังอินดี้” เมื่อ 30 ปีที่แล้ว

ความยากยกต่อมาของสหรัฐ คือเขาตัดสินใจทำหนังเรื่องนี้ในรูปแบบหนังอิสระ โดยไม่ได้นำโปรเจ็กต์ไปเสนอตามค่าย และเริ่มหาทุนทั้งหมดด้วยตัวเอง

“ผมว่ามันก็ไม่ได้ต่างจากหนังอิสระยุคนี้นะ คือคุณต้องวิ่งหาเงินทุนเอง ทำไปวิ่งหาเงินไป ไม่ได้มีเงินทุนแบบก้อนเดียวแล้วทำได้จนจบ เราก็เอาประสบการณ์จากการคลุกคลีกับพวกคนทำหนังรุ่นเก๋า ตอนนั้นป๋า ส. อาสนจินดา ยังสบายดี เราก็ไปขอคำแนะนำ แกก็แนะนำว่าลองไปขายสายหนังสิวะ เมื่อก่อนมันยังเป็นระบบหนังขายสายอยู่ไง ตัวอย่างเช่น ผมไปขายหนังให้สายใต้ สมมติราคาได้ล้านนึง งั้นผมขอ 5 แสนมาทำหนังก่อนได้ไหม ก็เซ็นต์สัญญาขายไป แต่เขาก็ให้เป็นเช็คมา ปรากฏว่าเช็คเด้งบ้าง ไปแลกเช็คบ้าง ถูกหักเงินบ้าง บางสายหนังเงินออกตรงเวลาก็รอดไป หืดขึ้นคอเหมือนกัน

“แต่ก่อนหน้าที่จะไปขายสาย ทุนก้อนแรกก็มาจากทางบ้านเราเอง เพื่อเอามาถ่ายทำฟุตเตจบางส่วน เป็นตัวอย่างไปให้สายได้เห็นหน้าหนังของเราก่อน เขาจะได้เห็นว่าหนังมันจะเป็นยังไง มีใครเล่นบ้าง ราคาจะให้เท่าไหร่ ก็หอบฟุตเตจไปขายมาครบทุกสาย สายเหนือ สายใต้ สายอีสาน สายปริมณฑล ส่วนในกรุงเทพฯ เราก็แบ่งรายได้กับโรงแล้วก็เก็บเอง”

เบรคความอินดี้ด้วย “พงษ์พัฒน์ – อำพล”

จากแรกเริ่มที่สหรัฐแคสต์นักแสดงหน้าใหม่มาเล่นทั้งหมด แต่ด้วยตนเองก็ยังเป็นคนทำหนังหน้าใหม่ที่ไม่มีชื่อเสียง ทำให้เขาต้องมองหาจุดขายให้กับหนัง นั่นคือการหานักแสดงนำใหม่

“จากเดิมที่ไม่ใช้ดาราเลยสักคน ไปแคสติ้งจากฮิปปี้ตัวจริงๆ มาเลย ทางผู้ใหญ่เห็นว่าแบบนี้ไม่น่ารอดแน่ สายหนังไม่เอาแน่ เราไม่ใช่ เปี๊ยก โปสเตอร์ ไม่ใช่ ส. อาสนจินดา ไม่ใช่ เชิด ทรงศรี มึงเป็นใคร ถ้าเอามาหน้าใหม่หมดแบบนี้มึงตายแน่ ไปเอาเงินสายหนังไม่ได้แน่

“ตอนนั้นในวงการมันมีใครวะที่เล่นได้ และเป็นดาราแม่เหล็กบ้าง ชาวบ้านทั่วไปกรี๊ด ตอนนั้นผมก็เห็น พงษ์พัฒน์ วชิรบรรจง กับ อำพล ลำพูน ในเรื่อง ‘ดีแตก’ (1987, อดิเรก วัฏลีลา) ก็คิดว่าคู่นี้แหละ ใช่เลย อีกอย่างคือตอนนั้นทั้ง ไมโคร และตัวพงษ์พัฒน์ก็กำลังดังจากเพลงพอดี ก็ต้องเป็นคู่นี้แหละ

“แต่นอกจากพงษ์พัฒน์กับอำพล ที่เหลือในเรื่องก็เป็นหน้าใหม่ทั้งหมด อย่างบางคนผมก็ไปขอมาแบบ มาเล่นให้พี่หน่อย บุคลิคมึงได้มากเลยนะ เขาก็มาเล่นให้ 4-5 ฉาก ซึ่งเขาก็เล่นดีนะ แต่หลังจากนั้นเขาก็ไม่ได้เล่นหนังอะไรอีกเลย หรือกับคนที่รับบท สำลี (แสดงโดย มอริส เค) ก็เป็นเพื่อนกันอยู่ ม.ศิลปากร ก็เล่นหนังให้เราเป็นเรื่องแรก แล้วเขาก็เล่นดีไง หลังจากนั้นเขาก็มีงานอีกหลายเรื่องตามมา”

ผู้กำกับ ที่ทำแทบทุกอย่างในกองถ่าย

ด้วยทุนสร้างจำกัดเพียง 3 ล้าน 8 แสนบาท ทำให้สหรัฐต้องลดต้นทุนทุกอย่างเท่าที่จะเป็นไปได้ 

“จำได้ว่า ‘พันธุ์หมาบ้า’ ใช้ฟิล์มไปแค่ 111 ม้วน น้อยมาก ไปถามใครในวงการส่วนใหญ่เขาก็ใช้ 200 – 300 ม้วน ของเรามันได้ฟิล์มแค่นี้ก็บีบหัวใจเหลือเกิน กูไม่มีตังแล้ว ดังนั้นเราจะเทคมากก็ไม่ได้ เลยต้องซ้อมเยอะก่อนถ่าย ซ้อมเยอะก็เปลืองเวลา คิวก็มีจำกัด บีบไปหมดทุกอย่าง”

“ไหนจะงานส่วนอื่นๆ โลเคชั่นก็หาเอง ฉากก็จัดเอง เสื้อผ้าก็วิ่งหาเอง ทีมงานเราไม่เยอะเลย ชวนเพื่อนๆ มาทำฉาก 3 คน เพื่อนก็อาสามาช่วย กินเหล้ากันมีเงินให้นิดหน่อยนะ เขาก็มาได้แป๊บเดียว ที่เหลือเราก็ต้องทำเอง วิ่งยืมของยืมเสื้อจากเพื่อนจากรุ่นพี่คนนี้คนนั้น ไฟก็ช่วยจัดกับพี่เปี๊ยก (อนุภาค บัวจันทร์ – ผู้กำกับภาพ) พี่เขาก็ให้เกียรติเรามาช่วยให้ เราก็ทำหน้าที่เป็นกาฟเฟอร์ (Gaffer – ช่างแสง) ด้วย

“ไหนจะเรื่อง มอนิเตอร์ สมัยนั้นถ้าจะเอามอนิเตอร์ คิวนึงก็ 5 พัน วันนึงสองคิวก็หมื่นแล้ว แค่จอเล็กๆ ต่อสายมาดูภาพวันละหมื่น งั้นกูขอดูผ่านวิวไฟน์เดอร์แล้วกัน ถ้าซีนไหนไม่มั่นใจ เราก็ขอพี่เปี๊ยกถ่ายเองเลย เพราะไม่งั้นเราก็ไม่เห็น”

เซฟค่าใช้จ่าย ด้วยการ “เซ็นเซอร์” ตัวเอง

‘เก็บสิ่งดีจากหนังสือไปใช้ จำสิ่งชั่วไปเตือนตน’ โดยไม่ต้องไปลองเสี่ยงเอง เพียงเพราะว่าอยากลองเท่านั้น และผมขอยืนยันตรงนี้ว่า ผมไม่เชื่อว่าคนที่รักการอ่านหนังสือจะต้องมาเสียคน เพราะการอ่านหนังสือ

ชาติ กอบจิตติ เขียนประโยคนี้ไว้ในคำนำของหนังสือ ‘พันธุ์หมาบ้า’ เพื่อเตือนเบาๆ ถึงสิ่งที่ผู้อ่านกำลังจะเจอในหนังสือเล่มนี้ ที่เต็มไปด้วยวีรกรรมสุดห่าม คำหยาบคายผรุสวาท และร่วมไปถึงเรื่องเหล้ายาวนเวียนให้พบอยู่ตลอดทั้งเรื่อง

แต่เมื่อมาเป็นฉบับภาพยนตร์ สหรัฐรู้ว่าเขาไม่สามารถปล่อยเนื้อหาหลายๆ ส่วนออกไปได้ เพราะเป็นไปได้ยากที่จะรอดคมกรรไกรของ “กองเซ็นเซอร์” ในช่วงเวลานั้น ยิ่งด้วยทุนอันจำกัด ทำให้สหรัฐต้องเซ็นเซอร์ตัวหนังตั้งแต่ตอนที่ดัดแปลงหนังสือความยาวเกิน 600 หน้าให้กลายเป็นบท

“ช่วงนั้นก็ยังเป็นระบบทำหนังเสร็จ เราก็ต้องเอาไปฉายให้เขาดู แล้วเขาก็จะติ๊กมาว่าฉากไหนไม่ผ่าน ก็ต้องกลับมาตัดใหม่ ปรากฏตัดออกแล้วเล่าเรื่องไม่ครบ ก็ต้องออกไปถ่ายใหม่ ไม่ให้เห็นไอ้นี่ไอ้นั่น ถ่ายเสร็จก็ต้องเข้าแล็บไปตัดใหม่ ตัดเสร็จก็พิมพ์ฟิล์มใหม่ แล้วก็วนไปส่งเซ็นเซอร์ใหม่อีก คือมันยุ่งยากมาก

“ความยากของ ‘พันธุ์หมาบ้า’ คือ ไอ้นั้นก็เล่าไม่ได้ ถ่ายไม่ได้เพราะติด(กอง)เซ็นเซอร์ เราจะทำยังไง จะหามุมกล้องแบบไหน เพราะเนื้อหาใน ‘พันธุ์หมาบ้า’ มันติดเซ็นเซอร์เต็มไปหมด ไหนเราจะงบประมาณจำกัด จะถ่ายแบบตามใจก็ไม่ได้ ฟิล์มก็จำกัดม้วน ยกกองไปถ่ายแต่ละที่ก็หายใจไม่ทั่วท้อง วันนี้มีงบซื้อฟิล์มแค่ 7 ม้วน ม้วนนึง 400 ฟิต เทคนี้ใช้ฟิล์มกี่ฟิต ห้ามพลาดนะเว้ย มันเป็นการทำงานที่มีข้อแม้เต็มไปหมด”

“ดังนั้นจากประสบการณ์ที่เราคลุกคลีอยู่ในวงการหนัง เราก็ต้องเซ็นเซอร์มันด้วยตัวเองก่อน ดูดกัญชา ดูดบ้องไม่ได้ งั้นเปลี่ยนเป็นดูดแบบพันลำแล้วกัน กินเหล้าโจ๋งครึ่มไม่ได้ ก็ปรับเอาแล้วกัน เมื่อเสร็จแล้วส่งเซ็นเซอร์ มันก็ไม่ผ่านอยู่ฉากเดียว กลับมาแก้แล้วส่งไปใหม่อีกรอบก็ผ่าน”

นำ ‘พันธุ์หมาบ้า’ กลับมาเหยียบ ‘สยาม’ อีกครั้ง

จากจุดเริ่มต้นที่สหรัฐ ซื้อหนังสือ ‘พันธุ์หมาบ้า’ ครั้งแรก ณ ร้านหนังสือข้างโรงหนังสกาลา เมื่อหนังเสร็จ เขาจึงอยากนำหนังกลับมาฉายในถิ่นที่เขาคุ้นเคยอีกครั้ง 

“ตอนนั้นผมก็ต้องไปต่อคิวเอาหนังเข้าเครือเอเพ็กซ์ หนังไทยยุคนั้นถ้าได้เข้าฉาย ลิโด้ สยาม สกาลา โรงใดโรงหนึ่งถือว่าเจ๋ง เขาก็บอกว่าเอาหนังมาดูซิ เอาหนังไปดูเป็นเดือนกว่าจะตัดสินใจให้ฉาย ให้ฉายไม่พอ เอาคิวไปเดือนนั้นนะ เราก็เลือกไม่ได้ ไม่มีสิทธิเลือกวัน ก็โอเค อย่างน้อยหนังเรื่องแรกของตัวเองได้ฉายที่สยามก็ดีใจแล้ว”

“พอได้ที่ฉาย ก็ต้องมานั่งคิดเรื่องโปรโมท โปสเตอร์ทำยังไงวะ โชว์การ์ด (การ์ดที่มีภาพและข้อมูลจากหนังไว้ติดโชว์ตามบอร์ดหน้าโรงภาพยนตร์ในช่วงเวลานั้น) ต้องทำแบบไหน ก็ต้องมานั่งเลือกภาพนิ่งจากฟิล์มสไลด์ของหนัง วางอาร์ตเวิร์คเอง ส่งโรงพิมพ์เอง ไหนจะวางแผนโปรโมท วันแรกใครซื้อตั๋วเท่านี้รับเสื้อยืด ‘พันธุ์หมาบ้า’ ไปเลยหนึ่งตัว ตอนนั้นตั๋วราคา 40 บาท 30 บาท ใครซื้อก็แจกไป โปสเตอร์พร้อมลายเซ็นพงษ์พัฒน์ใบนึง

“ปรากฏว่าวันแรกรอบแรก โรงแตกเลย เพราะช่วงเวลานั้นความโด่งดังของทั้งพงษ์พัฒน์กับอำพลจากงานเพลงมันก็สุกงอมพอดี ไหนจะนับตั้งแต่ที่เราทำจนหนังฉายมันก็เวลา 2 ปี หนังสือก็เริ่มมีชื่อเสียงขึ้นมาแล้ว เราเองก็ตระเวนให้สัมภาษณ์ตามแม็กกาซีนต่างๆ มาตลอด 2 ปี มันก็เหมือนเราโปรโมทสะสมมาเรื่อยๆ”

หนังครั้งเดียวของ ‘พันธุ์หมาบ้า’ และ สหรัฐ

หลังจากประสบความสำเร็จกับการกำกับหนังเรื่องแรก สหรัฐก็ตั้งใจจะเดินเข้าสู่การทำหนังในระบบแบบค่ายหนังหลังจากนั้น ทว่าเมื่อเป้าหมายของเขาไม่ตรงกับสิ่งที่ค่ายต้องการ นั่นจึงทำให้ ‘พันธุ์หมาบ้า’ กลายเป็นผลงานกำกับเพียงเรื่องเดียวของเจ้าตัวมาจนถึงทุกวันนี้

หลังจากนั้นสหรัฐยังวนเวียนทำงานในฐานะคนเบื้องหลังวงการหนัง ทั้งงานผู้ช่วยผู้กำกับหนังไทยฟิล์มนัวร์ขึ้นหิ้งอย่าง ‘กะโหลกบางตายช้า กะโหลกหนาตายก่อน’ (1991, มานพ อุดมเดช) ไปจนถึงงานด้านที่ปรึกษาบทภาพยนตร์และโปรดิวเซอร์ ก่อนที่ในปี พ.ศ. 2552 สหรัฐตัดสินใจลาวงการ ไปใช้ชีวิตที่ อ.ปาย จ.แม่ฮ่องสอน

“มันอิ่มตัว ผมเป็นทั้งผู้ช่วยก็แล้ว ไต่เต้าจนไปเป็นโปรดิวเซอร์ก็แล้ว เราอยู่ตั้งแต่วงการหนังมันยังไม่รุ่งเรือง จนกลับมารุ่งเรือง แล้วก็ซบเซาอีกรอบ ซึ่งผมก็ไม่ได้จะยึดติดกับวงการหนังว่าจะต้องอยู่จนแก่ตาย เราก็เห็นมาหลายคนแล้วที่อยู่จนไม่มีงานทำ

“แต่การที่มาอยู่ปาย เหมือนชีวิตมันจับพลัดจับผลูมา คือเรามารับงานออกแบบรีสอร์ทที่ปาย ดูแลงานสร้างให้เขา 2 ปีกว่าที่งานนี้จะเสร็จ ก็กินนอนอยู่ที่นี่มาตลอด ก่อนที่ปายจะบูมด้วยซ้ำ ก็พบว่าที่นี่มันก็น่าอยู่นะ เหมือนเราได้ตัดสวิชต์ชีวิตจากเมืองหลวง แล้วก็คิดว่าถ้าได้ใช้ชีวิตที่นี่ เปิดร้านกาแฟเล็กๆ มันก็น่าจะอยู่ได้นะ ยิ่งถ้าเรามาก่อนก็จะยิ่งได้เปรียบคนอื่น ก็เลยตัดสินใจอยู่ที่นี่” ปัจจุบัน สหรัฐเปิดร้านกาแฟชื่อว่า ‘ละเอียด’ อยู่ที่ปาย และเตรียมจะปรับปรุงบ้านของตัวเองเปิดเป็นร้านอาหารเล็กๆ เพิ่มในเร็วๆ นี้ 

เมื่อเราถามว่า เขารู้สึกอย่างไรเมื่อ 30 ปีที่ผ่านมา หนังสือ ‘พันธุ์หมาบ้า’ ยังคงมีอิทธิพลมาถึงผู้อ่านในรุ่นหลังๆ และยังมีการดัดแปลงเป็นฉบับภาพยนตร์เพียงครั้งเดียวเท่านั้น ซึ่งสหรัฐก็กล่าวว่า

“รู้สึกดีใจแทนพี่ชาตินะ อย่างปีใหม่ปีก่อน เราไปกินเหล้ากับเพื่อนสองคนที่ร้านนึง ก็เจอเด็กมหา’ลัย ม.รังสิต ปี 4 นั่งกินอยู่โต๊ะข้างๆ ซึ่งเขาไม่รู้หรอกว่าเราเป็นใคร เขาก็บอกกับเพื่อนว่า – เห้ยกูอ่าน ‘พันธุ์หมาบ้า’ มา 5 รอบแล้ว โคตรสนุกเลยวะ – เราก็ขนลุกเลยนะว่า เด็กรุ่นใหม่ก็ยังอินกับมัน

“ช่วงเวลามันเปลี่ยนไปหมดแล้ว มันไม่ใช่ยุคที่เราจะไปหยอดตู้โทรศัพท์สาธารณะโทรหาเพื่อชวนกินเหล้าแล้วไง หากจะต้องตีความ ‘พันธุ์หมาบ้า’ ใหม่ ต้องยอมรับว่าวิถีมันเปลี่ยนไปหมดแล้ว นอกจากจะทำเป็นแนวย้อนยุคไปเลย ฮิปปี้สมัยก่อนเป็นยังไง บรรยากาศร้านเหล้ายุคก่อนเป็นยังไง สมัยก่อนวัยรุ่นเขาใส่เสื้อสกรีนลายขวาง เสื้อลาย Woodstock เสื้อสกรีนลาย The Beatles เหรอวะ ทั้งที่เราทำตอนนั้นมันก็ร่วมสมัยในยุคของมัน เป็นการบันทึกประวัติศาสตร์ช่วงเวลานั้นเอาไว้”

วิธีตอบคำถามของ โน้ต-กัณฑ์ปวิตร ภูวดลวิศิษฏ์ สะท้อนความไม่มั่นใจสักเท่าไหร่ จนแทบไม่น่าเชื่อว่างานกำกับชิ้นล่าสุดของเขาคือ ‘คืนยุติ-ธรรม’ อันว่าด้วยคนตัวเล็กๆ ที่ลุกขึ้นมาทวงคืนความไม่ยุติธรรมในหนึ่งคืนด้วยความโกรธแค้นล้วนๆ 

ยิ่งเราย้อนกลับไปมองงานเรื่องก่อนหน้าของเขา ‘นมัสเตอินเดีย ส่งเกรียนไปเรียนพุทธ’ (2555) หนังโร้ดมูฟวี่อารมณ์ดีที่ว่าด้วยวัยรุ่นไทยกับการออกผจญภัยในอินเดียพร้อมศึกษาพระพุทธศาสนาไปในตัว มันช่างคนละทิศละทางกับหนังเรื่องล่าสุดนี้เหลือเกิน 

ตัวตน ผลงาน และความมั่นใจ ของกัณฑ์ปวิตร กำลังย้ำเตือนเราว่าไม่ควรตัดสินทุกอย่างเพียงฉากหน้าเท่านั้น เช่นกัน บุคลิกของเขาทำให้เราเผลอตัดสินไปแล้วว่ากัณฑ์ปวิตรไม่น่าจะนำเสนอความรุนแรงได้ แต่หารู้ไม่ว่า ‘คืนยุติ-ธรรม’ ต้นกำเนิดมันก็มาจากการ ‘บันดาลโทสะ’ ของเขาเอง 

บทที่ 1: ความโกรธของคนทำหนังอินดี้ 

กัณฑ์ปวิตรกล่าวว่ามีสองความโกรธหลักๆ ที่ขับเคลื่อนให้เขาถ่ายทอดออกมาใน ‘คืนยุติ-ธรรม’ เรื่องแรกย้อนกลับไปตอนที่เขาทำ ‘นมัสเตอินเดีย ส่งเกรียนไปเรียนพุทธ’ จากคนหนุ่มที่หมกมุ่นกับการศึกษาพระพุทธศาสนาและยังอยากทำหนังด้วย เขาหอบความปรารถนาเหล่านั้นออกเดินทางไปถ่ายหนังถึงอินเดีย สำหรับหน้าใหม่ที่มีทุนรอนจำกัด (จากการสนับสนุนของกระทรวงวัฒนธรรม) อย่างเขา มันจึงนับเป็นก้าวที่ยิ่งใหญ่ ก่อนจะเดินทางกลับประเทศพร้อมบาดแผลและบทเรียนมากมาย  

“เราต้องการคนที่จะมาช่วยติดต่อประสานงาน ก็ไปได้พี่คนนึงที่เขาทำทัวร์ แล้วเขาเรียนที่เดียวกับเพื่อนที่เป็นทีมงาน ก็รู้สึกเรามีคอนเน็กชั่นกัน ซึ่งพอไปจริงก็ไม่เป็นอย่างที่คุยกันสักอย่างเดียว เขาจัดเป็นไกด์ เขาเป็นบริษัททัวร์ที่พาคนไปแสวงบุญตามที่ต่างๆ อยู่แล้ว” นั่นคือจุดเริ่มต้นของมหากาพย์ความเจ็บปวด เมื่อการสื่อสารไม่ตรงกัน ฝ่ายหนึ่งมาเพื่อถ่ายหนัง อีกฝ่ายมาเพื่อพาเที่ยว เลยทำให้บรรยากาศการทำงานในต่างแดนเริ่มไม่สนุก พัวพันกันมาถึงเมืองไทย ฟ้องร้องกับสำนักงานคุ้มครองผู้บริโภคใหญ่โต 

“วันที่เราไปถ่ายพุทธคยาก็ไปเจอพี่เจ้าของบริษัทเราก็ไปฟ้องเลย ปรากฏว่ามันเป็นหนังหักมุม เขาขู่เราเลยนะว่าพวกคุณไปสร้างเรื่องไว้มากมายตลอดการเดินทาง ไปถ่ายโน่นนี่ เราก็งง อะไรวะ คุยกันไว้อย่างดี จนเรื่องกลายเป็นว่าเราอาจจะไม่ได้กลับประเทศไทยนะ ซึ่งเราเสียไปสองวันแรกเพราะสื่อสารไม่ตรงกัน ทะเลทรายที่เราอยากได้ก็ต้องบินไปถ่ายที่เวียดนาม เสียเงินเสียทองกันอีก กลับมาฟ้อง สคบ. ยาวนานหลายเดือน เขาก็เอาทนายมาจัดหนักเลย นั่นก็เป็นจุดหนึ่งที่ไม่เข้าใจอะไรเลย สคบ. ก็นั่งอยู่ ทำไมกลายเป็นเราที่เป็นฝ่ายโดนยำ” 

หนังได้เข้าฉายในเมืองไทยแบบวงจำกัด จำนวนผู้ชมก็อยู่ในวงจำกัดเช่นกัน หลังจากนั้นกัณฑ์ปวิตรจึงผลิตดีวีดีขายเอง ยังไม่วายโดนละเมิดลิขสิทธิ์ “มีคนสั่งดีวีดีไปแล้วก็คุยกันทางเฟซบุ๊ก เขาหลังไมค์มาบอกว่าคอนเวิร์สดีมาก คุณภาพไฟล์สุดยอด เราก็ขอบคุณเขาไป จากนั้นวันเดียวมั้งหนังก็อยู่ในเน็ตแล้ว เช็คไปเช็คมาก็คือมันนั่นแหละ! เราโมโหก็เช็คไปจนเจอว่าเป็นคนที่ชอบเอาหนังไทยลงเน็ตตัวเอ้เลย เราไปปรึกษาผู้หลักผู้ใหญ่ในวงการว่าทำยังไงดีพี่ เขาก็บอกให้ทำใจ โทรไปปรึกษาเพื่อนทนายเพื่อนก็บอกให้ทำใจ มันบอกว่าต่อให้เราฟ้องหรือขึ้นศาลมันก็อ้างได้ว่าวางดีวีดีไปใครเอาลงเน็ตก็ไม่รู้ ทั้งที่เราก็มีหลักฐานทุกอย่างเลยนะ” ความโกรธครั้งนั้นของกัณฑ์ปวิตรไม่ได้รับการสะสางอย่างตรงจุด ทำให้เขาค้างคาใจเรื่อยมา พร้อมบทเรียนครั้งสำคัญในชีวิตของคนทำหนังอิสระ 

“เราก็ต่อสู้มาตั้งแต่ต้นนะ ตั้งแต่เราหาตังค์ จนเอาเข้าโรง ดิ้นรนทุกอย่าง พยายามหาเงินมาทำพีอาร์ สุดท้ายเราทำดีวีดีขายยังไงเราก็ไม่คืนทุนมาหรอก มันเป็นหนังเรื่องแรกทำให้ได้รู้ว่าอย่าบ้ามาก (หัวเราะ) ถ้าเราย้อนกลับมาดูอีกครั้ง หนังก็ไม่ได้ดีซะทีเดียว ส่วนเรื่องการทำงานก็รู้สึกว่า มันเจ็บเยอะนะ ตอนนั้นกำลังอินศาสนาพุทธ รู้สึกว่าที่เรากำลังพูดมันสำคัญนะ มันเป็นเรื่องที่ดีนะ มันก็มีคนกลุ่มนึงที่ดูเข้าถึงมาก ดูจบแล้วไปนั่งร้องไห้บนรถ กับบางส่วนที่ ‘หนังบ้าอะไรวะเนี่ย? ไม่เห็นสนุกเลย’ คือตอนที่ทำดีวีดีเราตั้งใจให้หน่วยงานหนึ่งของภาครัฐไปแจกตามโรงเรียนหน่อย เพราะว่าเคยคุยกับ พระอาจารย์ไพศาล วิสาโล ว่าตั้งใจทำดีวีดีเพื่อเป็นสื่อการเรียนการสอน เราก็พยายามหาเงินจนได้มาส่วนหนึ่งและสำเร็จเป็นดีวีดี สุดท้ายหน่วยงานเขาก็บอกว่าหนังมีฉากไม่เหมาะสม มีฉากสูบบุหรี่”

“จริงๆ ก็มีคนเตือนแล้วแหละว่าพยายามมองมันเป็นแค่งานงานหนึ่ง อย่าเอาตัวเองเข้าไปผูกกับมันมากขนาดนั้น จนเหมือนชีวิตเราขึ้นอยู่กับมัน” 

บทที่ 2: ความโกรธของคนขับรถ 

นับจาก ‘นมัสเตอินเดีย ส่งเกรียนไปเรียนพุทธ’ จนถึงวันที่ ‘คืนยุติ-ธรรม’ เข้าฉาย เป็นเวลาทั้งสิ้น 8 ปี และเหตุการณ์สำคัญที่ทำให้เขาลงมือถ่ายทอดความคับข้องลงในบทหนัง เกิดขึ้น ณ วันหนึ่งบนท้องถนน เมื่อรถโฟร์วีลของเขาถูกรถยุโรปชนอย่างแรงจนกระเด็นไปชนแท็กซี่ที่จอดอยู่ตรงหน้า “วันนั้นขับรถในซอยเล็กๆ แล้วมีผู้หญิงขับบีเอ็มมาชนตูดจนรถเรากระเด็นไปชนแท็กซี่ข้างหน้าอีกทีนึง ซึ่งมันแรงมาก ผู้หญิงคนนั้นเขาก็ลงมาชี้หน้าด่าเลย เขาปฏิเสธทุกอย่างหนีไปอยู่ในเซเว่นไม่ยอมออกมาคุยจนตำรวจต้องอัญเชิญทุกคน ไปคุยกันที่โรงพักเพราะไม่มีใครมีประกันเลยสักคนเดียว ประมาณสองชั่วโมง คนผู้หญิงคนนั้นก็บอกว่าตัวเองไม่ผิด รู้จักตำรวจคนนั้นคนนี้ จนสุดท้ายนางก็ยอมเซ็นรับผิด โดนปรับไปห้าร้อย ส่วนค่าเสียหายถ้าอยากได้ให้ไปฟ้องเอา หลังจากเขากลับไปเราก็มองหน้าตำรวจอีกสองคน ตำรวจก็พูดว่า ‘คนเรานี่มันไม่เหมือนกันนะ’ ซึ่งจากเหตุการณ์นี้ทำให้เราเข้าใจว่ามันไม่เหมือนกันจริงๆ และสิ่งที่เราได้จากตำรวจคนนั้นคือเราเชื่อว่าคู่กรณีเชื่ออย่างสนิทใจว่าตัวเองถูก อันนี้มันก็เลยนำมาซึ่งส่วนผสมของไอ้ความโมโหกับเรื่องมุมมองความยุติธรรม ถ้าสมมติว่าความยุติธรรมมันเหมือนเป็นกฎ กติกา ให้เราอยู่ในสังคมร่วมกัน ง่ายๆ ก็คือเป็นกฎหมาย ถ้าทางศาสนาก็เป็นกฎแห่งกรรม สุดท้ายทุกคนจะได้อะไรสักอย่างที่เหมาะสมกับการกระทำของเขา อันนั้นมันคือกติกาที่มันลอยๆ แต่พอมาปฏิบัติจริง มันจะถูกใส่มุมมองเข้าไป ในการจะเกิดความยุติธรรมได้มันต้องมีคู่ขัดแย้งใช่มั้ย เราอยู่ฝั่งนี้ ขับรถมาเฉยๆ อีกฝั่งก็เชื่อว่าเขาถูก ดังนั้นบางแง่มุมของความยุติธรรมมันเลยเป็นเรื่องของมุมมอง และการตีความ เหมือนอย่างทนายก็จะพยายามตีความ นี่เราไม่ได้พูดถึงหลักใหญ่อย่างกฎแห่งกรรมนะ ซึ่งมันอาจจะมีใครหรืออะไรสักอย่างมาฟันธงให้อีกที เรากำลังพูดเรื่องของมนุษย์ ซึ่งมันจะมีทัศนคติเข้ามาเกี่ยวข้อง 

“จริงๆ หนังเรื่องนี้เราไม่ได้พยายามเข้าไปวิพากษ์วิจารณ์ความไม่ยุติธรรมในบ้านเมือง มันเป็นเพียงเซ็ตติ้งของโลกในหนังที่มันสะท้อนสังคมไทย เราอยากจะสะท้อนมุมมองของคนที่มีต่อความยุติธรรม เช่น ตัวละครหลักของเรา มานพ ชีวิตมันไม่ได้รับความเป็นธรรม ก็ต้องร้องหาความเป็นธรรมให้ตัวเอง ในขณะที่ก็มีตัวละครของคุณหมอกานดา (ปูเป้-รามาวดี นาคฉัตรีย์) ที่เขามีมุมมองต่อความยุติธรรมอีกแบบหนึ่ง เหมือนเวลาเราเห็นข่าว เราคนนอกไงเราก็มีแนวโน้มที่จะตัดสินตามเหตุและผล แต่ลองถ้าเราเข้าไปเป็นคู่ขัดแย้งสิ เราคิดว่าเรายังเป็นคนดีขนาดนั้นอยู่รึเปล่า หนังเรื่องนี้เราตั้งใจอยากจะสื่อสารประเด็นนี้ด้วย” 

“แต่มันก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าความอยุติธรรมมันมักมาคู่กับความเหลื่อมล้ำทางสังคม” เราถาม “มันก็คือเรื่องปกติจนเราชินชากับอะไรพวกนี้ไปแล้ว เราอาจจะไม่ได้คิดเยอะว่าจะต้องสะท้อนสังคมอะไร เราแค่อยากจะสะท้อนความรู้สึกในสิ่งที่เรารับรู้มาตลอดตั้งแต่เด็กยันโต เราก็จะถูกปลูกฝังเรื่องเหล่านี้มาโดยไม่ได้ตั้งใจ เอาจริงๆ เรื่องนี้เราไม่ได้รีเสิร์ชเลยนะ โอเคเรารีเสิร์ชเรื่องทางการแพทย์ เรื่องความสมจริง แต่เราไม่ได้ไปหยิบเหตุการณ์อะไรมาเป็นตัวตั้งต้นในการเขียนลงไปในบท เขียนมาจากความรู้สึกที่เป็นเรื่องปกติที่คนรวยจะเป็นแบบนี้ 

“เราเขียนเรื่องนี้ด้วยการตั้งคำถามมากกว่า เราไม่ได้หาคำตอบ ตัวละครตัวหนึ่งสุดท้ายเมื่อถึงทางเลือกแล้วจะทำยังไง มันเป็นสิ่งที่อยากให้คนดูและเราเองตั้งคำถามว่าความยุติธรมมันมีอยู่จริงรึเปล่า เพราะเราไม่เคยต้องไปอยู่ในเหตุการณ์ที่มันบีบคั้นขนาดในหนัง เพราะฉะนั้นหนังเราก็ไม่ได้หาคำตอบเสียทีเดียว”

ความชินชาต่อความอยุติธรรมในสังคมที่กัณฑ์ปวิตรกล่าวถึง ยังคงวนเวียนอยู่ในหัวตลอดการสัมภาษณ์ จนเราตั้งคำถามกับเขาว่าเราจะต้องอยู่กันอย่างนี้ต่อไปจริงหรือ? “แยกระหว่างหนังกับส่วนตัวนะ เราไม่โอเคหรอก เรื่องเหล่านี้มันมีมาตลอด เวลาเห็นอะไรที่มันไม่ถูกไม่ต้อง แต่เราพยายามเริ่มจากทบทวนที่ตัวเองก่อน ประเด็นอะไรที่เรามองแล้วรู้สึกว่ามันไม่ดีก็หาวิธีแก้ไขมันไป ส่วนตัวเราก็พยายามปรับปรุงตัวเอง จะเรื่องความยุติธรรม สภาพแวดล้อม” 

จริงอยู่ว่าการหันมามองและแก้ไขที่ตัวเราเองคือเรื่องง่ายที่สุด แต่ก็เรื่องบางเรื่องอาจต้องทบทวนกับทั้งระบบ “ตราบใดที่ผู้มีหน้าที่รับผิดชอบยังคิดไม่ได้ เขาก็จะออกกฎเกณฑ์หรือใช้อำนาจบังคับเพื่อเป็นไปอย่างที่เขาต้องการ อาจจะมีเรื่องผลประโยชน์อะไรก็สุดแล้วแต่ พื้นฐานเราอาจจะอินเรื่องพระพุทธศาสนา ที่ทุกอย่างเราเริ่มจากตัวเราเอง”