สารคดี

ในช่วงเวลาวิกฤติของมนุษยชาติ ที่ความรู้สึกของการสูญเสียความไว้วางใจเริ่มส่งผลกระทบเราอย่างหนักนี้ ...วัฒนธรรม ศิลปะ วรรณกรรม ภาพยนตร์ ฯลฯ จะยังสามารถทำงานเป็นเครื่องชำระล้างจิตใจได้อยู่อีกหรือไม่? มันจะยังคงมอบความรู้สึกถึงคุณธรรม ความซื่อสัตย์ และความถูกต้องแก่ผู้คนเมื่อพวกเขาต้องการมากที่สุดได้หรือเปล่า?

งไม่แน่ชัดว่าสิ่งนี้จะมีอิทธิพลต่อการพิจารณาคดีในอนาคตหรือไม่ แต่ฟุตเทจของสารคดี Unprecedented สามตอนจบของผู้กำกับชาวอังกฤษ อเล็กซ์ โฮลเดอร์ (Alex Holder) ก็ได้เข้ามาเป็นตัวละครใหม่ในการไต่สวนสาธารณะของคดีผู้ประท้วงบุกอาคารรัฐสภาสหรัฐฯ ในวันที่ 6 มกราคมปีที่แล้วเป็นที่เรียบร้อย

ท่ามกลางสถานการณ์บ้านเมืองขณะนี้ เอื้อให้นักทำสารคดีไทยออกสำรวจได้หลากหลายมิติ หนึ่งในนั้นคือ นนทวัฒน์ นำเบญจพล ผู้สวมปลอกแขนสื่อมวลชน คว้ากล้อง และตะลุยเข้าไปกลางสมรภูมิแยกดินแดง จนเกิดเป็นโปรเจกต์สารคดี Sound of ‘Din’ Daeng

หลังจากภาคแรกที่พูดถึงหนังเล่าเรื่องของเธอ ภาคสองนี้ มโนธรรม เทียมเทียบรัตน์ ขอชวนผู้อ่านระลึกชาติผลงานหนัง Agnès Varda อีกครั้งหนึ่ง ด้วยการพาผู้อ่านทัวร์หนังสารคดี 3 เรื่องเธอและดูว่ามีอะไรและสิ่งนั้นซ่อนตัวอย่างเรียบง่ายและงดงามในหนังเหล่านี้ได้อย่างไร

สารคดีเรื่องนี้ฉายภาพอาณาจักรของธรรมกายในอีกรูปแบบหนึ่ง เสียงดนตรีประกอบที่ทุ้มแน่นราวกับการสำแดงสถาปัตยกรรมแห่งจักรวรรดิในหนังสตาร์วอร์ส และไม่มีน้ำเสียงล้อเลียนแบบที่สื่อจำนวนมากทั้งตามขนบและโซเชียลพยายามใช้กัน

เริ่มต้นจากภาพอัดกรอบสี่เหลี่ยมจัตุรัสแคบๆ ภาพผ่านกระจกรถของรถไฟใต้ดินในฮ่องกงที่เหมือนยาวไกลไม่จบสิ้น ฉากลองเทคเจ็ดนาทีที่มีเสียงประกอบเป็นเสียงจากการประท้วงในฮ่องกง เสียงตะโกน เสียงกรีดร้อง เสียงปืน เสียงระเบิด เสียงฟังไม่รู้ศัพท์ท่ามกลางความสับสนวุ่นวาย และความอึดอัดผ่านกรอบที่คุมขังดวงตาผู้ชมเอาไว้

Apollo 11 เป็นสารคดีที่ออกฉายเมื่อปี 2019 ในวาระครบรอบ 50 ปีของการส่งมนุษย์ไปสำรวจบนดวงจันทร์ด้วยยาน ‘อพอลโล 11’ ที่เป็นหลักฐานความสำเร็จของประวัติศาสตร์ งานอนุรักษ์ และความคิดสร้างสรรค์

การทำความเข้าใจการเงินในเวลาอันสั้นอาจไม่ง่าย Money, Explained สารคดีชุดใหม่ของ Vox Entertainment จึงเป็นงานที่ตั้งอยู่บนความท้าทายที่ว่าจะหยิบจับประเด็นร่วมสมัยทางการเงินมาเล่าอย่างไรให้สนุกและได้น้ำได้เนื้อในเวลาเพียงตอนละ 20 นาที

Film Club ขอเสนอหนังทั้ง 11 เรื่องที่เล่าชีวิตของคนที่หนีออกไปจากที่นี่ ด้วยต่างวาระ ต่างจุดประสงค์ หนทางที่พวกเขาเลือกเดินอาจไม่ได้สุขสมหวังอย่างที่หวังไว้ อนาคตอาจจะดีกว่าหรือแย่กว่านี้ ไม่มีใครสามารถตัดสินได้ แต่ก็ยังจะดีกว่าการตายอย่างเดียวดายในรัฐที่ทอดทิ้งพวกเขา หรือต่อต้านความคิดของพวกเขาเองที่ต้องการจะทำให้ที่นี่เป็นที่ที่พวกเขาสามารถอยู่ไปได้ตลอดชีวิต

ภาพยนตร์ทั้ง 10 เรื่องที่แนะนำขึ้นมานี้แสดงให้เห็นว่าดนตรีนั้นยังคงเป็นอาวุธที่ทรงพลังที่คอยส่งเสียงให้กับผู้ที่ได้พบเห็นว่าพวกเขายังอยู่ และการต่อสู้เหล่ามันเคยเกิดขึ้นอยู่ที่ฟากฝั่งของโลก หรือมันยังคงเกิดขึ้นอยู่ไม่จบสิ้น

เมื่อพูดถึงสารคดี สิ่งหนึ่งที่เราคาดหวังจากมันก็คือ “ความเป็นกลาง” หรือการเล่าเรื่องอย่างตรงตามความเป็นจริงที่สุด ดังที่แมทธิว ฮามาเช็ค ได้พูดเอาไว้เกี่ยวกับสารคดี Tiger ที่ตีแผ่ชีวิตอันขึ้นสุดลงสุดของนักกอล์ฟดังอย่าง ไทเกอร์ วูด

หลังจากแจ้งเกิดในวงกว้างด้วย '2,215 เชื่อ บ้า กล้า ก้าว' (2018) ณฐพล บุญประกอบ ก็หวนกลับมาอีกครั้งกับเรื่องราวการเฝ้ามองและสำรวจความเป็นไปในวัดพระธรรมกายใน 'เอหิปัสสิโก' (Come and See) สารคดีที่บันทึกคำถามและแสวงหาคำตอบความขัดแย้งระหว่างความเชื่อและรัฐ

รายได้เปิดตัวหนัง 3 แสนบาท อาจไม่ได้น่าตื่นเต้นเท่าไหร่ แต่สำหรับ Come and See หรือ ‘เอหิปัสสิโก’ หนังสารคดีอิสระของไทย ผลงานของ ณฐพล บุญประกอบ ถือเป็นปรากฏการณ์ย่อมๆ ในวันที่ข่าวการแพร่ระบาดโควิดเข้าขั้นวิกฤต โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากการเข้าฉายเพียง 8 โรง และจำกัดรอบเฉลี่ยโรงละ 3 รอบเท่านั้น

โดยเบื้องต้นทั่วไปเอหิปัสสิโกก็คือหนังสารคดี 'เกี่ยวกับ' ธรรมกายในช่วงที่รัฐบาล คสช. จะเข้าไปจับกุมเจ้าอาวาสธัมมชโยในคดียักยอกทรัพย์ แต่จากจุดเริ่มต้นจุดนี้เอหิปัสสิโกพาคนดูไปสู่ข้อสังเกตถึงสังคมไทยที่อาจจะแหลมคมที่สุดเท่าที่หนังไทยขนาดยาวฉายโรงจะพาไปถึง

มีเครื่องมือมากมายที่จะช่วยให้ทำความเข้าใจถึงประวัติศาสตร์ของความขัดแย้งทั้งระหว่างชาติพันธุ์มากมายในประเทศ ไปจนถึงความขัดแย้งของทหารกับประชาชน ศาสนาพุทธอันเข้มข้น และสภาพสังคมเหลื่อมล้ำที่กดทับพวกเขาอยู่ หนังก็เป็นหนึ่งในเครื่องมือนั้น และนี่คือหนังพม่าหาดูไม่ยากที่เราอยากแนะนำให้ได้รู้จักกัน