ถึงแม้จะจัดต่อเนื่องมาเป็นปีที่แปดในกรุงเทพแล้ว แต่เทศกาลภาพยนตร์นานาชาติ ‘นิมิตวิกาล’ หรือชื่อต้นทาง Festival International Signes de Nuit ก็ยังอาจไม่ใช่ชื่อที่หลายคนเคยได้ยินมาก่อน
ตัวเทศกาลหลักนั้นเริ่มต้นมาตั้งแต่ปี 2003 ในปารีส ชื่อ signes de nuit หรือ signs of the night นั้น มีที่มาจากการฉายครั้งแรกๆ เทศกาลฉายในช่วงเวลากลางคืนและลากยาวไปจนจวบอรุณรุ่ง จนถึงตอนนี้เทศกาลหนังที่ก่อตั้งและดำเนินการแทบจะลำพังโดย Dieter Wieczoreck มีอายุย่างเข้ายี่สิบปีแล้ว เทศกาลที่ฉายหนังจากทั่วโลก และก็เดินทางไปทั่วโลกทั้งในฐานะโปรแกรมพิเศษ ไปจนถึงเทศกาลหลักที่ตอนนี้ปักหลักอยู่ใน ปารีส, เบอร์ลิน, ลิสบอน, เออร์บิโน, อิตาลี, ทูคูมาน, อาร์เจนตินา และ กรุงเทพฯ
เป็นทั้งเรื่องง่ายและยากที่จะบอกว่าเทศกาลนี้ฉายหนังอะไร กล่าวอย่างตรงไปตรงมาที่สุด โปรแกรมในเทศกาลแบ่งออกเป็นสามส่วน ส่วนที่หนึ่งคือหนังสารคดีทั้งสั้นและยาว ส่วนที่สองคือหนังสั้นหลากหลายรูปแบบ และส่วนที่สาม Cinema of Transgressions คือสายประกวดหนังทดลอง video art หรือแม้แต่งานภาพเคลื่อนไหวที่ยังอธิบายหรือจัดหมวดหมู่ไม่ได้
กล่าวในทางยาก หนังในเทศกาลนี้ครอบคลุมไปทั่วทุกทวีป (ปีนี้เรามีทั้งหนังจาก กานา เอธิโอเปีย มอริทัวเนีย สิงคโปร์ จีน เม็กซิโก อเมริกา เบลเยี่ยม ฯลฯ) เกือบทั้งหมดเป็นหนังเล็กๆ ที่หาดูได้ยากจากผู้กำกับที่ชื่อไม่คุ้น โดยมากหนังมักโฟกัสไปยังชีวิตของผู้คนที่เราไม่คุ้นเคย คนชายขอบที่ถูกหลงลืม ในขณะเดียวกันหนังเหล่านี้ก็อาจมองหาประเด็นใหม่ๆ ทั้งเรื่อง AI สงคราม โลกร้อน ความสัมพันธ์ของคนกับหุ่นยนต์ การครอบงำของทุน ไปจนถึง การเมือง วิทยาศาสตร์ หรือแม้แต่ประวัติศาสตร์ที่ถูกกลบฝัง ในอีกทางหนึ่งดูเหมือนหนังสนใจการทดลองในทุกรูปแบบ ทั้งภาพและเสียงหรือข้อความเชิงกวี เราอาจได้ดูหนังที่ตามถ่ายบรรดาผู้คนในโรงพยาบาลโรคจิตให้งดงามราวกับบทกวี หรือดูหนังว่าด้วยคนที่พาปัญญาประดิษฐ์ไปออกเดต หนังที่สร้างจากฟุตเตจของเกม โดยตั้งข้อแม้ว่าเราสามารถหนีทหารในเกมสงครามได้หรือไม่ หรือหนังที่พาเราไปเยี่ยมชมบริษัทผลิตอาวุธ หรือสืบสวนว่ายาต้านซึมเศร้าเป็นนวัตกรรมทางการแพทย์หรือเป็นการค้ากำไรของบริษัทยากันแน่ ในอีกทางเราก็อาจได้ดูชีวิตของชาวนาที่กำลังตาบอดอาศัยลำพังที่ตีนเทือกเขาแอนดีส หรือตามดูนักเขียนคนหนึ่งที่พยายามจะรื่นรมย์ทั้งที่กำลังจะตายจากโรคปอด ตามดูชีวิตคนขายบริการทางเพศในยุคโควิด หรือดูการรังแกนักเรียนศิลปะด้วยเพื่อนนักเรียนกันเอง
และเพื่อเป็นคู่มือสำหรับการดูหนังในเทศกาลที่กำลังจะมีในสุดสัปดาห์นี้ (23-24 กค. ที่หอภาพยนตร์) และสัปดาห์หน้า (30- 31 กค.ที่ doc club & pub.) เราจึงขอแนะนำหนังสิบเรื่องจากเทศกาลนี้
The Stopover (L’escale)
(2022, Belgium/Congo, Collectif Faire-part, 14 min)
ฉายที่ doc club & pub. ในวันเสาร์ที่ 30 ก.ค. 2022 รอบเวลา 19.30 น.
ในปี 2019 Paul Shemisi และ Nizar Saleh สองคนทำหนังเดินทางจาก Kinsasha ไปยัง Frankfurt เพื่อฉายหนังเรื่องใหม่ของพวกเขา ระหว่างจอดเปลี่ยนเครื่องที่ Angola พวกเขาถูกกักตัวไว้ที่สนามบินเนื่องจากสายการบินไม่เชื่อถือเอกสารของพวกเขา ตอนแรก Paul และ Nizar คิดว่าพวกเขาจะถูกพาไปโรงแรมเพื่อรอเที่ยวบินกลับบ้าน แต่กลับพบว่าพวกเขาถูกพาตัวไปยังศูนย์กักกันผู้ลักลอบเข้าเมือง หนังสั้นเรื่องนี้คือคำให้การจากคนทำหนัง ที่ค้นพบความเป็นไปไม่ได้ของศิลปินชาวคองโกที่จะเดินทางอย่างปลอดภัยและไร้ปัญหา หนังเลือกเล่าเรื่องอย่างทรงพลังผ่านบทสนทนา โดยทั้งหมดที่เราเห็นก็เพียงภาพผ่านจากหน้าต่างเครื่องบินหลายๆ ภาพ
Train Again
(2021, Austria, Peter Tscherkassky, 20 min)
ฉายที่ หอภาพยนตร์ ในวันอาทิตย์ที่ 24 ก.ค. 2022 รอบเวลา 16.30 น.
Peter Tscherkassky คือคนทำหนังในตำนาน งานของเขามักสร้างขึ้นจากหนังอีกเรื่อง กล่าวให้ถูกต้องคือ เขาเอาฟิล์มจากหนังเรื่องอื่นมาเล่นสนุกในห้องมืด ซ้อนมันบิดมัน ทำให้ภาพของมันบิดเบี้ยว หนังเรื่องเกิดเป็นความหมายใหม่ ความสยองขวัญแบบใหม่ที่เหลือเชื่อผ่านการละเล่นกับเนื้อฟิล์มและการตัดต่อ
ในงานชิ้นนี้เขาได้แรงบันดาลใจจาก Kurt Kren คนทำหนังทลองชื่อดัง จากหนังเรื่อง Tree Again กลายเป็น Train Again ที่ฟุตเตจภาพของรถไฟถูกนำมาร้อยเรียง บีบอัด ตัดข้ามเปลี่ยนสี ซ้อนทับจนกำเนิดภาพใหม่ๆ ที่น่าตื่นเต้น นี่คือโอกาสที่จะได้ดูหนังเขาอย่างเต็มประสิทธิภาพที่สุดด้วยการดูในโรง
End of the Universe
(2021, USA, Wheeler Winston Dixon, 5 min)
ฉายที่ หอภาพยนตร์ ในวันอาทิตย์ที่ 24 ก.ค. 2022 รอบเวลา 16.30 น.
Wheeler Winston Dixon คืออีกหนึ่งบิ๊กเนมในงานนี้ เขาคือนักวิจารณ์นักประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ และคนทำหนังทดลองคนสำคัญอีกคนของอเมริกา ในหนังใหม่ของเขา ดูเหมือนเขาใช้ทัศนียภาพของภาพจากเกมหลายๆ เกมมาเชื่อมร้อยกันให้เราเห็น จุดจบของจักรวาล ดังที่ซารซ์ต กล่าวไว้
“ที่จุดจบของจักรวาลนั้นมันคงจะเงียบมากๆ”
An Hours or So
(2021, Egypt, Manal Khaled, 60 min)
ฉายที่ doc club & pub. ในวันอาทิตย์ที่ 31 ก.ค. 2022 รอบเวลา 13.00 น.
“An Hour or So” เป็นเรื่องราวของผู้หญิงสามคนในไคโรที่ถูกบังคับให้ทำงานขายบริการ ผู้หญิงคนแรกทุกข์ทรมาน เธอแต่งงานกับชายที่ทุบตีและขโมยเงินเธอ โดนแม่จับเข้าพิธีสุหนัตและขายเธอกิน จนถึงทุกวันนี้เธอยังคงถูกทำเป็นเหมือนวัตถุอยู่ ผู้หญิงอีกคนหนึ่งถูกขับเคลื่อนด้วยความโกรธอันเป็นผลมาจากการทรยศ ที่ทำให้เธอต้องจากครอบครัวของเธอในอียิปต์ตอนบนและจบลงที่กรุงไคโร ซึ่งเธอพบว่าตัวเองมีอาชีพขายบริการทางเพศโดยไม่ได้ตั้งใจ คนที่สามเดินทางไปต่างประเทศหลังจากใช้เซ็กซ์เพื่อหาเงินที่เธอต้องการ ในการเดินทางออกนอกอียิปต์ เธอจบลงด้วยการมีเซ็กซ์ เธอได้กำไรจากอาชีพนี้และสนุกกับมันมากไม่เหมือนกับเพื่อนร่วมงานของเธอ เรื่องราวของเธอเป็นหนึ่งในความแข็งแกร่งและชัยชนะแม้จะกลัวอนาคตและความชรา
Finding Sally
(2020, Canada/Ethiopia, Tamara Mariam Dawit, 75 min)
ฉายที่ doc club & pub. ในวันอาทิตย์ที่ 31 ก.ค. 2022 รอบเวลา 15.00 น.
Sally เป็นพวกเจ้าขุนมูลนาย บุตรสาวของผู้มีหน้ามีตาในสังคม เด็กๆ ของสถานทูต พ่อเธอเป็นทูตของเอธิโอเปีย ซึ่งนั่นหมายความว่าครอบครัวของเธอเคยอาศัยอยู่ในหลายประเทศก่อนจะมาลงหลักปักฐานในแคนาดาในปี 1968 Selamawit Dawit คือชื่อที่เพื่อนๆ เรียก Sally โดยเธอเข้าเรียนที่มหาวิทยาลัย Carleton ใน Ottawa เป็นนักศีกษาที่ร่าเริงสดใส มีเพื่อนมากมายและมีคนสนใจเธอไม่น้อย ในฤดูร้อนปี 1973 Sally เดินทางไปเอธิโอเปียในวันหยุด เธอไม่กลับมาอีกเลย ไม่กี่เดือนหลังจากนั้น ชีวิตของ Sally เปลี่ยนไปจากหน้ามือเป็นหลังมือ เธอเปลี่ยนจากสาวสายปาร์ตี้ที่หมกมุ่นอยู่กับเสื้อผาและน้ำหอมไปเป็นคอมมิวนิสต์ และผู้นำหญิงของกลุ่มที่ออกมากล่าวปราศรัยต่อต้านรัฐบาลเอธิโอเปีย
Robin Bank
(2021, Spain, Anna Giralt Gris, 80 min)
ฉายที่ doc club & pub. ในวันเสาร์ที่ 30 ก.ค. 2022 รอบเวลา 19.30 น.
เขาขโมยเงินไปครึ่งล้านยูโรจากธนาคารต่างๆ 39 แห่ง และบริจาคทั้งหมดเพื่อสังคม
นี่คือเรื่องราวของ Enric Duran นักเคลื่อนไหวชาวคาตาลันที่กู้เงินไปครึ่งล้านยูโร ซึ่งเขาไม่เคยตั้งใจจะชำระคืน เขาใช้เงินเพื่อระดมทุนในโครงการเพื่อสังคมและอ้างว่าเขาก่อการโจรกรรมเพื่อเปิดเผยแนวปฏิบัติที่ไม่ดีของระบบธนาคาร นอกจากนี้ เขายังต้องการส่งเสริมให้ผู้คนคิดแตกต่างออกไป และร่วมสร้างโลกใหม่ที่มีความเท่าเทียมและยั่งยืนมากขึ้น
เมื่อต้องเผชิญกับการถูกจองจำ Duran ก็หนีออกไปในปี 2013 แต่เขายังคงทำงานเกี่ยวกับการเคลื่อนไหวใต้ดินของการต่อต้านทางเศรษฐกิจ การกระทำของเขากลายเป็นหัวข้อข่าวไปทั่วโลกและเปลี่ยน Duran ให้กลายเป็นวีรบุรุษของขบวนการต่อต้านโลกาภิวัตน์ หนึ่งในนั้นที่เขาได้รับแรงบันดาลใจคือผู้กำกับ Anna Giralt Gris ซึ่งไปปฏิบัติภารกิจเพื่อค้นหาเขาและสืบสวนผลที่ตามมาจากการกระทำของเขา
แต่เมื่อเธอคลี่คลายสิ่งที่เกิดขึ้นจริงและในที่สุดก็พูดกับ Duran ด้วยตัวเอง เรื่องราวที่ลึกซึ้งและซับซ้อนยิ่งขึ้นก็ปรากฏขึ้น คุณขีดเส้นแบ่งอย่างไรว่าอะไรถูกหรือผิดกฎหมาย? คนเดียวจะกอบกู้โลกได้จริงหรือ?
Posterity
(2021, Malaysia, Audrie Yeo, 10 min)
ฉายที่ doc club & pub. ในวันอาทิตย์ที่ 31 ก.ค. 2022 รอบเวลา 17.00 น.
หนังเล็กๆ หลอนๆ จากสิงคโปร์ที่เล่าเรื่องของเด็กผู้หญิงที่เจอศพนกตัวหนึ่งที่ร่างหายไปบางส่วน เธอตัดสินใจทำนกจำลองขึ้นมาเพื่อเป็นตัวแทนและจัดการฝังศพให้เรียบร้อย ด้วยความตั้งใจของเธอทำให้เกิดการมาเยี่ยมเยียนของผียายเธอที่จากไปแล้ว ปรากฎตัวในร่างของนกตัวนั้น โดยขอร้องให้เธอตามหาและดูแลไข่ที่เป็นลูกของยาย ยามบ่ายหลอนๆ ในสวนสาธารณะที่มีรูปปั้นพระถังซัมจั๋งและลูกศิษย์
Radio Freedom
(2021, Netherlands, Ismar Vejzovic/Bafl Sarhang, 19 min)
ฉายที่ หอภาพยนตร์ ในวันเสาร์ที่ 23 ก.ค. 2022 รอบเวลา 12.30 น.
ผู้ดำเนินรายการวิทยุสมัครเล่นอาศัยอยู่ตามลำพังในเมืองซาราเจโวที่ถูกปิดล้อมซึ่งถูกทำลายโดยสงคราม ห่างจากภรรยาและลูกเล็กๆ ของเขา เขารายงานเกี่ยวกับสงครามจากสถานีชั่วคราวของเขาและช่วยให้ผู้คนได้ติดต่อกับคนที่พวกเขารักนอกเมือง เมื่อเขารู้เรื่องการตายของเด็กที่ช่วยเขาข้ามถนนที่ถูกมือปืนซุ่มยิง เขาตัดสินใจออกจากเมือง
Chile 1973
(2022, Costa Rica, Mike Hoolboom/Jorge Lozano, 8 min)
ฉายที่ หอภาพยนตร์ ในวันเสาร์ที่ 23 ก.ค. 2022 รอบเวลา 16.30 น.
สร้างจากภาพถ่ายจำนวนมากของ Koen Wessing ผู้ซึ่งเสี่ยงตายออกไปบันทึกภาพบนท้องถนนของเมืองซานติอาโก ในขณะที่ประธานาธิบดี Allende ที่เพิ่งได้รับการเลือกตั้งเริ่มแบ่งปันทรัพยากรให้กับคนยากจน เดาได้ไม่ยากว่านั่นส่งผลให้ปฏิกิริยาของวอชิงตันพลิกกลับ ซึ่งต่อมานำไปสู่การัฐประหาร การสังหารหมู่ และประวัติศาสตร์บาดแผล แต่นี่เป็นหนังทดลองมากกว่าหนังประวัคิศาสตร์ Mike Hoolbloom ที่เคยมีหนังมาฉายในเทศกาลหลายครั้ง ได้นำภาพเหล่านั้นมาปะติปะต่อและเล่ามันออกมาในแบบที่พิสดารพันลึก
Inner Lines
(2022, France/Belgium, Pierre-Yves Vandeweerd, 87 min)
ฉายที่ หอภาพยนตร์ ในวันอาทิตย์ที่ 24 ก.ค. 2022 รอบเวลา 14.30 น.
Pierre-Yves Vandeweerd เป็นคนทำหนังสารคดีเชิงกวีที่เรารัก หนังของเขามักเดินทางไปในที่ต่างๆ ที่เราอาจจะไม่เคยเห็น แต่แทนที่เขาจะเล่าเรื่อง เขากลับใช้กล้องกวัดกวาดทัศนียภาพเหล่านั้นมาอย่างเหลือเฟือ ปล่อยให้เราลงมือเล่าจากภาพที่เราเห็น ในครั้งนี้ หนังถ่ายทำด้วยฟิล์ม 16 มม. ติดตามการเดินทางของเขาผ่านภูมิภาคต่างๆ รอบภูเขา Ararat ที่เป็นชายแดนระหว่างตุรกีกับอาร์เมเนีย เขาเลาะไปตาม Inner Lines (เส้นชั้นใน) ซึ่งเป็นคำศัพท์ทางการทหารสำหรับเส้นทางคู่ขนานเหล่านี้ ซึ่งถูกใช้โดยผู้ส่งสารและนกพิราบสื่อสารเพื่อเชื่อมต่อชุมชนที่กระจัดกระจายและเต็มไปด้วยความขัดแย้ง