ผมกับพี่ชายถกกันยกใหญ่ระหว่างทางไปลอยอังคารพ่อที่พิษณุโลก
เราเถียงกันว่าจะจะลอยอัฐิของพ่อลงแม่น้ำทั้งหมดหรือจะเหลือบางส่วนเอาไว้ใส่โกศ ผมสนับสนุนให้ลอยทั้งหมดไป เพราะคงเป็นเรื่องเศร้าไม่น้อย หากวันใดวันหนึ่งเราพวกเรายุ่งจนลืมใส่ใจดูแล หรือทิ้งให้กระดูกของพ่อเป็นวัตถุหลงเหลือของผู้เฒ่าที่ไหนก็ไม่รู้ในวันที่พวกเราไม่อยู่แล้ว ส่วนพี่ชายของผมคัดค้าน เขาต้องการเหลือบางสิ่งไว้ดูต่างหน้าเวลาที่พ่อไม่อยู่แล้ว พ่อกับพี่ชายผมมีความทรงจำดีๆ ร่วมกันมากมาย เถ้าอัฐิของพ่อสำคัญเกินกว่าจะปล่อยให้ไหลไปตามแม่น้ำทั้งหมด เราเถียงกันยืดยาวโดยที่ไม่มีใครห้าม นี่คือสิ่งที่เราถนัดที่สุด เราหาเรื่องมาเถียงกันจนกว่าจะมีฝ่ายหนึ่งหมดแรงและเงียบไปเอง
แนวคิดการรักษาเศษเสี้ยวของคนที่จากไปแล้วดำรงอยู่คู่กับอารยธรรมมนุษย์มาอย่างเนิ่นนาน และนับวันจะยิ่งพัฒนารูปแบบไปเรื่อย มีหลายครั้งที่ผมทึ่งในความพยายามจะเก็บรักษาผู้วายชนม์ไว้ในรูปแบบล้ำๆ อย่างการนำอัฐิไปอัดเป็นดินปลูกต้นไม้ เอาไปอัดเป็นเพชร หรือแม้กระทั่งเขียนปัญญาประดิษฐ์ที่มีลักษณะนิสัยแบบเดียวกับผู้ตายเอาไว้แชทโต้ตอบกัน แต่ไม่มีอันไหนเลยที่ชวนทึ่งได้เท่ากับบริการอัปโหลด
“อัปโหลด” คือบริการจัดเก็บข้อมูลในสมองของคนที่ใกล้เสียชีวิตขึ้นไปจัดเก็บบนคลาวด์ ข้อมูลที่เก็บมาได้ทั้งความจำและบุคลิกจะถูกนำไปสร้างเป็นอวาตาร์ในโลกเสมือนจริง เหล่ามนุษย์อัปโหลดพวกนี้สามารถพูดคุยโต้ตอบกับคนที่ยังมีชีวิตอยู่ผ่านวิดีโอคอลได้ตามปกติ อีกทั้งยังสามารถใช้ชีวิตแบบผ่อนคลายได้บนโลกเสมือน เราอาจพูดได้ว่าอัปโหลด คือสวรรค์ดิจิทัล
…หากว่ามันไม่ได้มีอยู่จริงแค่ในซีรีส์ 10 ตอนจบของ Prime Video
Upload ดำเนินเรื่องผ่านความสัมพันธ์ของนอร่า (แอนดี้ อัลโล) พนักงานศูนย์ช่วยเหลือลูกค้าอัปโหลดและเนธาน (ร็อบบี้ อาเมลล์) โปรแกรมเมอร์หนุ่มหล่ออารมณ์ดี ทั้งสองคนถูกชะตากันตั้งแต่แรกเจอ และเรื่องราวทั้งหมดคงไม่ซับซ้อนนัก หากกับพบพานครั้งนี้ไม่ได้เกิดจากการที่เนธานเสียชีวิตจากอุบัติเหตุทางรถยนต์จนต้องถูกส่งต่อมาให้เป็นลูกค้าที่นอร่าต้องคอยช่วยเหลือ เรื่องราวความรักระหว่างคนเป็นและวิญญาณไม่เคยง่าย การคบหากับลูกค้าอัปโหลดอาจทำให้นอร่าเสียสิทธิในการใช้ส่วนลดบริการอัปโหลดให้กับพ่อที่กำลังป่วยหนัก และการคบหานอร่าอาจทำให้แฟนสาวของเนธานที่กุมอำนาจเหนือบัญชีของเขา สั่งลบให้เขาหายไปตลอดกาล
นี่คือผลงานใหม่ของเกร็ก แดเนียลส์ ผู้อยู่เบื้องหลังซีรีส์ซิทคอมเลื่องชื่ออย่าง The Office และ Park and Recreation จริงอยู่ที่ผลงานสร้างชื่อของแดเนียลส์ล้วนเอาความตลกโปกฮาเป็นที่ตั้ง แต่หากมันไม่เคยเบาสมอง เรื่องตลกของเขามักจะวนเวียนอยู่กับการวิพากษ์วัฒนธรรมองค์กรและความเย็นชาจนน่าขันของทุนนิยมในอเมริกา เพียงแต่คราวนี้มันไม่ใช่เรื่องราวของสำนักงานแห่งหนึ่ง หรือแผนกสวนและสันทนาการของเทศมนฑลเล็กๆ ไกลปืนเที่ยง แต่มันคือยักษ์ใหญ่ในวงการไอทีที่ครอบครองโลกหลังความตายในอนาคตอันใกล้
เนธานรู้ได้ทันทีที่รู้สึกตัวในฐานะ “สแกน” ว่าที่ที่เขายืนอยู่ไม่ใช่สวรรค์ อย่างน้อยมันก็ไม่ใช่สำหรับคนที่ถูกจำกัดค่าใช้จ่าย เงินทุกเซนต์ที่เขาจับจ่ายในโลกอัปโหลดต้องได้รับการอนุญาตจากแฟนสาวผู้ถือบัญชี แม้จะมีเครื่องดื่มเสมือนมากมายในตู้เย็นเขาก็ทำอะไรกับมันไม่ได้ กิจกรรมบันเทิงใดๆ สำหรับชาวสแกนล้วนมีค่าใช้จ่าย ความบันเทิงรายวันของเขามีเพียงอาหารเช้าที่ต้องตื่นไปให้ทันกินก่อนสิบโมง ผู้คนในสุขาวดีดิจิทัลต้องบริโภค เพื่อให้ตัวเองรู้สึกว่ายังมีชีวิตอยู่ ความรู้สึกนี้แยกพวกเขาออกจากความตายแบบเดิม เป็นเหตุผลมีน้ำหนักมากพอที่จะรั้งพวกเขาไว้ ไม่ให้กระโดดลงไปในกระแสธารข้อมูลเพื่อให้ตัวเองดับสูญไปตลอดกาลแบบ “วิถีเก่า”
ส่วนความใฝ่ฝันของนอร่าคือการหาเงินมาให้พอและรักษาสถานะพนักงานชั้นดีเอาไว้เพื่อให้พ่อได้เข้าใช้บริการ เธอรู้ดีกว่าใครว่าฮอไรเซ็นทำเงินได้มากมายเพียงใดจากการเปลี่ยนความตายให้เป็นบริการ แต่มันก็ไม่ใช่เหตุผลที่หนักแน่นพอจะให้ปฏิเสธโอกาสที่จะได้อยู่กับสมาชิกที่เหลืออยู่เพียงคนเดียวในครอบครัว โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อสินค้าของทุนนิยมจอมตะกละนี่แหละที่เปิดโอกาสให้เธอได้สานสัมพันธ์กับคนตายอย่างเนธาน
หากเทียบกับผลงานก่อนหน้าของแดเนียลส์ Upload นับว่าเป็นงานชิ้นที่พูดถึงทุนนิยมและบริโภคนิยมในอเมริกาอย่างเข้มข้นและตรงไปตรงมาที่สุด หากไม่นับความตายอันเป็นเงื่อนไขของรักระยะไกลของตัวละครทั้งสอง อุปสรรคที่กีดขวางทั้งหมดล้วนแล้วแต่เป็นผลพวงจากการแปรความรัก ความรู้สึกให้กลายเป็นฟันเฟืองขับเคลื่อนธุรกิจอย่างไร้ขอบเขต นับตั้งแต่ระดับผิวเผินอย่างบริการอาหารและงานอดิเรกแก่วิญญาณดิจิทัล ระดับกลไกอย่างการเร่งยอดโดยมีส่วนลดพนักงานเป็นรางวัล เพื่อให้ญาติพนักงานกลับมาบริโภคอย่างไม่จบสิ้นอีกที ไปจนถึงระดับหลักการอย่างการการสร้าง “ความปกติใหม่” ให้กับความตาย
แน่นอนว่าผู้สร้างไม่ได้ต่อต้านทุนนิยมอย่างสุดลิ่มทิ่มประตู แม้ทุนนิยมเสรีจะสร้างยูโทเปียปลอมๆ ขึ้นมาเพื่อหากิน แต่มันก็ยังเป็นเครื่องจักรสำคัญในการยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้คน (และชีวิตหลังความตาย) ให้เดินไปยังจุดที่เปี่ยมความหวังที่สุด มอบโอกาสให้คนที่จากไปแล้วได้สะสางเรื่องราวค้างคากับคนที่ยังมีชีวิตบนโลกคนเป็น เป็นเรื่องตลกร้ายกาจที่ทุนนิยมเองนี่แหละที่ทำให้คนยอมรับว่าความตายเป็นเพียงการเดินทางอีกครั้งหนึ่งในชีวิตได้ราบรื่นกว่าคำสอนทางศาสนาใด
แต่สวรรค์ของกลุ่มธุรกิจก็คงไม่ใช่สวรรค์แบบเดียวกันกับสวรรค์ของผู้บริโภค จุดพลิกผันสำคัญของเรื่องชี้ให้เห็นความจริงข้อนี้อย่างเจ็บปวด เมื่อเนธานถูกพาไปให้รู้จักกับ “พวกสองกิ๊ก” กลุ่มผู้บริโภคชั้นล่างสุดของฮอไรเซ็น ผู้ใช้บริการแบบเติมเงินที่ถูกจำกัดให้รับส่งข้อมูลฟรีได้แค่เดือนละสองกิ๊กกะไบต์ ใช้ชีวิตอยู่กับสินค้าบริการทดลองใช้ฟรี และต้องอยู่นิ่งๆ ไปทั้งเดือนหากจำนวนการรับส่งข้อมูลถึงขีดจำกัด หรือจนกว่าญาติจะหาเงินมาเติมเดต้าให้ สำหรับคนเป็นมันคงเป็นสิ่งที่ดีที่สุดที่เขาจะทำได้เพื่อคนที่รัก แต่สำหรับเนธานและสแกนคนอื่นๆ นี่คือสิ่งที่เลวร้ายน้อยกว่านรกเพียงนิดเดียวเท่านั้น เพียงแค่ใช้ความคิดหรือรู้สึกอะไรอย่างรุนแรงก็บริโภคปริมาณข้อมูลไปเกือบครึ่ง ชั่วขณะที่ร่างกลายเป็นสีเทาเพราะถึงขีดจำกัดก็ไม่ต่างอะไรกับความตายที่ซ้อนอยู่ในความตายอีกทีหนึ่ง น้ำตาหนึ่งหยดที่ไหลออกมาจากดวงตาไร้สีสันของพวกสองกิ๊กคือคำถามสำคัญจากผู้สร้าง ว่าเราควรปล่อยให้นายทุนใหญ่ครอบครองพื้นที่ในชีวิตของเราเสรีจริงหรือ หรือการดำรงอยู่ไม่ว่าจะในกายเนื้อหรือวิญญาณดิจิทัลควรเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานที่มนุษย์พึงมี
หรืออาจจะดีกว่า หากเราไม่ถูกกล่อมให้เนี่ยวรั้งพวกเขาเอาไว้ในรูปข้อมูลเช่นนี้
“ขอคิดอีกหน่อยนะ” พี่ชายพูดขึ้นมาหลังจากที่ผมหยุดเถียงไปแล้ว หนึ่งชั่วโมงหลังจากนั้น เราตัดสินใจกันว่าจะลอยอัฐิทั้งหมดลงแม่น้ำน่าน ผมไม่รู้แน่ชัดว่าอะไรที่ทำให้พี่ชายคล้อยตาม ค่าเก็บรักษาหลายพันบาทที่เราประหยัดลงไปได้ ภาระทางใจที่เราอาจหลงลืมพ่อไว้ที่ไหนสักที่ หรือความรู้สึกปลอดโปร่งโล่งใจที่ได้ส่งพ่อเดินทางอย่างหมดจดในตอนสุดท้าย ผมไม่แน่ใจว่านี่เป็นคำตอบที่ถูกต้องหรือเปล่า แต่ก็ดีใจเหลือเกินที่เราหาข้อสรุปกันเองได้
